Chứng minh rằng có một trái tim cầm lái trong Bài thơ về tiểu đội xe không kính

Phạm Tiến Duật là một trong những nhà thơ tiêu biểu của thế hệ nhà thơ trẻ trong những năm kháng chiến chống Mĩ. Anh từng cầm súng chiến đấu và công tác trong đội ngũ những chiến sĩ vận tải dọc Trường Sơn: chở vũ khí và quân trang, quân dụng từ hậu phương lớn ra tiền tuyến lớn:

Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước,
Mà lòng phơi phới dậy tương lai
(Tố Hữu)

Bài thơ về tiểu đội xe không kính tiêu biểu cho hồn thơ, giọng thơ khỏe khoắn, tự nhiên tràn trề sức sống, rất tinh nghịch, vui tươi mà giàu suy tưởng của anh…

Mở đầu bài thơ là hình ảnh trớ trêu: xe không có kinh. Kết thúc là một ý tưởng bất ngờ: chỉ cần trong xe có một trái tim… Phải chăng tiểu đội xe không kính ấy lăn hành thông đường mau lẹ là nhờ những trái tim cầm lái? Mở đầu là những câu thơ ngôn ngữ mộc mạc, nhịp điệu khoan thai. Cứ y như một đoàn xe đang lừng lững tiến lại.

Những chiếc xe kì lạ – không có kính chắn gió mà thật anh hùng đang vượt qua những chặng đường quân thù đánh phá ác liệt. Người chiến sỹ vững tay lái, vừa nhấn ga cho xe lăn bánh vừa kể chuyện về mình, đồng đội…

Đó là những câu thơ tả thực, sự thực chính xác đến từng chi tiết. Dường như chính nhà thơ cũng đang cầm lái (hay chí ít cũng đang ngồi bên người lái). Cảm giác, ấn tượng căng thẳng, đầy thử thách. Bình tỉnh, ung dung và tự tin, tập trung cao độ vào tay lái nhìn đường, nên mới có điệp ngữ nhìn thấy, thấy,….

Nếu ở hai khổ thơ trên, những khó khăn, gian khổ nói tới còn mơ hồ thì ở hai khổ tiếp theo, những khó khăn thử thách ập tới cụ thể. Trước thử thách mới, chiến sĩ lái xe càng không nao núng, càng bình tĩnh, dũng cảm hơn. Chấp nhận, vượt qua, coi thường, phớt đời, cười đùa, hứa hẹn.…

Chưa cần thay, lái trăm cây số nữa.

làm cho lời thơ rộn rã, sinh động, hối hả của đoàn xe lên đường. Song cũng có lúc đoàn xe dừng lại. Ấy là khi nghi hoặc tới đích, để hàng.Đấy là những cuộc gặp gỡ vui vầy trong không khí thấm tình đồng chí, đồng đội cảm động…

Khi hành quân, các anh gặp nhau, động viên nhau, chào nhau thật độc đáo: bắt tay qua cửa kính vỡ. Lúc nghĩ, các anh ăn uống, trò chuyện thoải mái, xuềnh xoàng, thoáng chốc… Rồi lại tiếp tục hành quân:

Lại đi, lại đi trời xanh thêm…
Câu thơ bay bay, phơi phới, thật lãng mạn, thật mộng mơ. 

Khổ thơ cuối cùng dựng hai hình ảnh đối lập đầy kịch tính, bất ngờ và thú vị. Hai câu đầu dồn dập những mất mát, do quân địch và đường trường gây ra: Điệp ngữ không có như nhân lên ba lần khó khăn khốc liệt. Hai dòng thơ ngắt thành bốn chặng gập ghềnh, khúc khuỷu, đầy chông gai, bốn khúc cua vòng, rẽ ngoặt trêu ngươi, chọc tức đoàn xe…

Hai câu cuối âm điệu chọi lại. trôi chảy, êm ru. Đoàn xe chiến thắng, hăm hở vượt lên phía trước, hướng ra tiền tuyến lớn với tình cảm thiêng liêng, vì thống nhất đất nước Hình ảnh tỏa sáng: trong xe có một trái tim. Nguồn sử mạnh kết tụ ở trái tim gan góc, kiên cường, chan chứa tình yêu thương. Đó là sức mạnh của tình cảm, sức mạnh của con người. Quyết định chiến thắng.