Tóm tắt truyện (đoạn trích) “Bắt sấu rừng U Minh Hạ” của nhà văn Sơn Nam

Một hôm có người ăn ong ở Khánh Lâm chạy về báo tin lạ và dữ là tại ngọn rạch Cái Tàu có một cái ao sấu: sấu nhiều như trái mù u chín rụng.

Tiếng đồn đại lan truyền khắp vùng. Chỉ mấy hôm sau có một ông già đến Khánh Lâm bằng chiếc xuồng ba lá nhỏ, trong xuồng chỉ có một lọn nhang trần và một hũ rượu.

Chiếc xuồng cứ bơi lên bơi xuống dọc theo con sông, từ sáng sớm tới chiều. Ông lão cất tiếng hát não nùng: “Hồn ở đâu đây? – Hồn hỡi! Hồn hỡi! – Xa cây xa cối – Xa cội xa nhành – Đầu bãi cuối gành – Hùm tha sấu bắt,..”. Bà con rước ông lên bờ. Đó là ông Năm Hên, thợ già chuyên bắt sấu ở Kiên Giang đạo. Ông không câu sấu mà bắt sấu trên khô, bắt sấu bằng hai tay không. Ông bắt sấu là để trả thù cho người anh đã bị sấu bắt ở Ngã Ba Đình. Ông không lừa gạt ai để xin tiền bạc cơm gạo, ông không màng phú quới.

Hôm sau, Tư Hoạch dẫn đường ông Năm Hên lên tận ngọn rạch Cái Tàu, tìm đến tận ao sấu ở giữa rừng. Trên một cái ao rộng độ một công đất um tùm lau sậy, dây cóc kèn, sấu già, sấu chúa, sấu nằm, sấu bò,… có con to như chiếc xuồng lường, có con ngỏng mỏ lên trời như họng súng thần công, đại bác, có con trợn mắt bò tới bò lui,…

Ông Năm Hên đi vòng quanh ao sấu dòm địa thế một lúc rồi ngồi xuống uống rượu ung dung. Nhờ Tư Hoạch bứt cho một nắm dây cóc kèn để chuẩn bị trói sấu; còn ông tự tay đào một đường nhỏ để dẫn sấu bò lên. Ông chặt mốp thành từng khúc để chuẩn bị đút vào mõm sấu. Xong đâu đấy, ông đốt lửa hun khói để lùa bầy sấu trong ao bò lên. Sấu hung hăng đòi táp liền bị ông đút móp vào mõm, dùng mác cắt gân đuôi, lấy dây cóc kèn trói sấu. Bắt hết con này đến con khác, có cả sấu chúa mang đốm đỏ giữa tam tinh, đã từng nhiều phen “kịch chiến” với loài người.

Quá ngọ, bà con Khánh Lâm từ xa nhìn lên chỉ thấy một làn khói đen bốc lên ở ngọn Cái Tàu, nhưng chỉ một chập sau thì thấy khói lụn xuống. Trời vừa xế, Tư Hoạch ngồi trên xuồng kéo theo một đàn sấu 45 con “con này buộc nối đuôi con kia, đen ngòm như một khúc cây khô”. Ông Năm Hên ngồi trên chiếc xuồng ba lá, áo rách vai, tóc rối nùi, mắt đỏ ngầu, bó nhang cháy đỏ quơ qua quơ lại trên tay, cất tiếng gọi hồn ai oán: “Hồn ở đâu đây? – Hồn hỡi! Hồn hỡi! – Xa cây xa cối – Xa cội xa nhành – Đầu bãi cuối gành – Hùm tha sấu bắt,..”. Bà con làng Khánh Lâm kéo ra đứng chật bên bờ sông để nhìn ông Năm Hên và bầy sấu…