Tả một cây có bóng mát

– Tả cây bàng trong sân trường

Trường em không lớn lắm, ngôi trường Tiểu học ở một thị trấn nhỏ chỉ gọn lỏn có ba dãy phòng học xây thành hình chữ H nên sân chơi chia thành hai nơi. Ở sân trước, từ cửa sổ phòng học lớp 5A nhìn ra, cây bàng cổ thụ xum xuê cành lá che mát một khoảng sân trường.

Trường em vừa kỷ niệm mười lăm năm ngày thành lập trường, có lẽ cây bàng cũng có cùng năm tuổi ấy. Thân cây cao lớn, chĩa ra thành nhiều tầng lá, ngọn bàng đã vượt quá mái ngói lớp học. Gốc hàng to khoảng hai vòng tay ôm. Từ chỗ lồi của gốc bàng, rễ bàng; to bằng cổ chân em bò ngoằn ngoèo trên mặt đất như những con rắn đang nhổm mình phóng tới. Thân cây bàng xù xì, màu nâu đen. Càng lên cao, thân cây càng thon lại và đâm nhánh ra tứ phía. Nhánh to thì bàng cổ tay người lớn, nhánh nhỏ cũng bằng cổ tay em. Nhánh cây đâm tua tủa nhiều cành mang vô số phiến lá thuôn tròn như cái quạt mo thằng Bờm. Mặt trên của lá bàng màu xanh biếc, láng bóng. Mặt dưới của phiến lá màu xanh ngọc, như được phủ một lớp phấn trắng, gân lá ở dưới cuống lá nổi cộm, cứng cáp. Thế nên, em có thể cầm cuống lá bàng, chọn một lá to, làm cái quạt khi chơi đồ hàng. Lúc này đang giữa tháng ba, lá bàng xanh thắm một màu, đan xen nhau chi chít trong từng tầng lá. Lá bàng mọc thành tầng, càng lên cao, vòng tròn của tầng lá nhỏ lại. Vòm lá bàng như một cái bánh ga-tô khổng lồ, xanh sẫm, nhiều tầng. Xen lẫn trong tầng lá ấy, trái bàng tròn, to bằng ngón chân cái, hình thon thon, dẹt như hạt quả đát, da xanh bóng. Sang thu, quả bàng chín vàng sẽ rơi xuống gốc. Chúng em nhặt lấy, đập ra ăn. Hạt của quả bàng có vị ngòn ngọt và hơi béo. Tưởng như trong tầng lá bàng dày chen kín ấy chẳng còn có chỗ trống nào cho chim chóc đậuđược, nhưng đứng dưới gốc bàng, em vẫn nghe được tiếng chim chuyền cành, gọi nhau lích rích. Khi sân trường vắng vẻ, có lúc tình cờ, em nghe tiếng chim hót một hồi dài như bản nhạc lanh lảnh, ngân nga một lúc rồi vút cao, dứt giọng. Nghe tiếng chim hót mà em chẳng thấy bóng chim đâu. Sân trước của trường là nơi chúng cm chào cờ. Chắc hẳn, cây bàng đã chứng kiến không biết bao nhiêu buổi lễ chào cờ nghiêm trang và rất nhiều buổi lễ long trọng khác. Tán lá bàng xòe rộng cho chúng em vui chơi, che chở cho chim chóc náu mình khi mưa gió, hót vang khí trời trong, nắng ấm. Từng phiến lá bàng thì thầm trong gió hay rơi rụng xuống sân trường làm quạt cho chúng em chơi đều góp phần làm cho ngôi trường của chúng em thêm xanh, đẹp. Mỗi đợt gió thổi qua, từng tầng lá bàng lao xao, lao xao. Tiếng lao xao dài tận mãi tưởng như không dứt. Vững chãi trong sân trường, cây bàng cổ thụ khắc ghi vào chuỗi ngày học tập thời thơ ấu của em những kỷ niệm đẹp, êm đềm, ngân nga cùng năm tháng.

Mai này, khi xa mái trường Tiểu học, em chắc chắn sẽ rất nhớ cây bàng. Bởi chính dưới gốc bàng này, cô học trò nhút nhát là em đây đã trở thành người chỉ huy đội giỏi, phấn đấu học tập, không ngừng vươn lên trong vòng tay thân ái của bạn bè, với sự dạy bảo tận tình của các thầy cô giáo cùng tình yêu thương vô bờ bến của cha mẹ.

– Tả cây đa đầu làng, hay trước sân đình làng

Quê em là một xã vùng cửa biển. Cả xã có sáu thôn ôm gọn cửa sông ra biển nên nói mặt xã hướng biển, lưng xã tựa đồng hoặc ngược lại đều đúng, ở chỗ cửa con sông ra biến chảy hẹp như lạch ấy là đình làng Thuận Lợi. Đình được dựng hướng chính đông, mặt đình hướng ra biển. Ở phía nam cổng đình là một cây đa trăm tuổi trầm tư cùng gió biển và ruộng lúa bao xung quanh.

Cây đa cao lớn tỏa rợp bóng mát. Gốc đa to độ bốn năm người ôm. Gốc đa chỗ lồi, chỗ lõm lạo thành vài ba cái hốc. Ngay dưới gốc đa, rễ đa nâu đen, to bằng bắp tay nửa chìm, nửa nổi trên mặt đất, bò loằng ngoằng, tỏa rộng bốn phía, bám chặt vào đất. Một phần rễ không chịu bám vào đất mà bò uốn lượn, ôm lấy gốc đa rồi mới vươn xa luồn vào lòng đất. Gốc đa nom kì vĩ như một tác phẩm điêu khắc gỗ, khắc chìm nổi ngoạn mục. Thân cây đa vươn cao theo từng chồ lồi lõm của gốc, lên cao độ bốn, năm mét. Thân cây đa phân thành các nhánh to như cột đình, chỗ phình to, chỗ uốn lượn trông nghệ thuật như một cây cảnh không lồ được, uốn rất công phu, vỏ cây màu nâu đen, sần sùi, nổi nhiều mắc cây, có mắc to như cái vành nón lá. Từ trên cành, rễ phụ buông xõa xuống từng chùm cao thấp chung quanh gốc cây, trông xa giống như chòm râu tóc của một ông già; lại gần, rễ phụ nom như rèm sáo trúc la đà,dung đưa trước gió. Nhánh đa đâm vô số cành, mang dày lá đa. Những chiếc lá đa to bằng bàn tay em bé, hơi giống lá bồ đề, chen kín vòm lá. Lá đa dày đến nỗi chẳng tia nắng nào có thể lọt qua kẽ lá mà rót xuống mặt đất. Vòm lá tròn dày như một chiếc ô khổng lồ che một khoảng đất rộng khô ráo ngay cả khi trời mưa. Vào những trưa êm vắng hay lúc chiều tà tĩnh mịch, đứng dưới gốc đa em nghe hơi gió thoảng mát lạnh, vòm lá rì rào như có ai cười, ai nói. Không gian lúc ấy có vẻ âm trầm, hơi rờn rợn, có lẽ do vòm lá quá dày nên đứng dưới gốc đa khi chiều tà em thấy có vẻ tối hơn bên ngoài. Gốc đa lúc ấy như một chốn thâm nghiêm tạo cho em cảm giác hơi sờ sợ. Trừ những lúc chiều tà vắng vẻ, còn những lúc khác dưới gốc đa lúc nào cũng có lác đác dăm ba người nghỉ mát, trò chuyện hoặc đám trẻ mục đồng hội hợp, nghỉ ăn trưa, chơi đủ thứ trò chơi của trẻ con.

Mùa xuân, cây đa nảy lộc, lá non màu đỏ hung. Búp đa nhọn tua tủa, đâm thẳng lên trời. Vòm lá đa như dược thắp sáng bằng vô sổ đòn quả nhót đỏ trên nền xanh thẩm của lá, búp da thắp sáng màu lừa rồi chuyển dần sang xanh. Vụ lúa Đông – Xuân chín, sân đình tràn ngập thóc, rơm, vòm lá đa lúc ấy xanh rì. Khi đồng chỉ còn trơ gốc rạ, thóc đã vào kho, cây đa bắt đầu ra hoa. Hoa đa giống như nụ chè, màu trắng ngà. Sang hè, quả đa to bằng đốt ngón tay, chín đỏ mọng rồi thâm lại như trái bồ quân. Lúa vụ hai phơi khắp sân đình gọi lũ chim câu về trên khắp cánh đồng, còn cây đa gọi chim muông đến chia quả chín. Trong vòm lá đa, chim chóc từng đàn trú ngụ ở đây, tưởng như hết cả chim muông cùng về. Chúng hót véo von, cãi nhau om sòm. Có lúc chúng im lìm, chỉ nghe tiếng lích rích, có lúc chợt huyên thuyên, chí chóe một hồi dài. Chim hót ríu ran từ sớm đến chiều tà. Cây đa tôn thêm nét cổ kính của đình làng. Mọi người dân làng em từ già đến trẻ đều xem cây đa như một nơi tôn nghiêm chẳng khác gì đình thờ thành hoàng của làng. Vào ngày cúng đình, gốc đa dược dọn dẹp sạch sẽ, bày biện bàn ghế. Dân làng bày bàn ghế đến tận sân sau của đình. Từ chỗ gốc đa đến sân sau đình, đó là nơi dân làng liên hoan, chia nhau lộc bánh quả, xôi chè, cơm thịt đã dâng cúng tổ tiên. Chỉ một nắm xôi thịt, vài ba cái bánh nhưng chứa chan tình làng nghĩa xóm, niềm tôn kính ông bà, tôn trọng lệ làng, lễ giáo thêm phần trang nghiêm. Cây đa còn chứng kiến những vụ mùa bội thu cua bà con nông dân, những tràng cười hê hả, những màn trình diễn văn nghệ cua bà con các đội sản xuất. Với riêng em, cây đa là cả một quãng thời thơ ấu: học tập, vui chơi, mơ mộng đến một tương lai xán lạn và là hình ảnh làng quê yêu dấu trong tim.

Mai này lớn lên. em sẽ mang hình ảnh cây đa đi theo trong mỗi bước chặng đường sự nghiệp. Vì từ cội nguồn truyền thống dân tộc, quê hương là nơi yêu dấu, là nơi tôn nghiêm cua mỗi con người. Cây đa đình làng chính là hình ảnh quê hương tha thiết ấy.