Suy nghĩ về truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa của Nguyễn Thành Long
Nguyễn Thành Long (1925-1991) quê Duy Xuyên, Quảng Nam, viết văn từ thời kì kháng chiến chống Pháp. Ông là cây bút chuyên viết chuyện ngắn và ký. Lặng lẽ Sa Pa được sáng tác trong một chuyến đi Lào Cai trong mùa hè năm 1970, in trong tập Giữa trong xanh. Cốt truyện rất đơn ...
Nguyễn Thành Long (1925-1991) quê Duy Xuyên, Quảng Nam, viết văn từ thời kì kháng chiến chống Pháp. Ông là cây bút chuyên viết chuyện ngắn và ký. Lặng lẽ Sa Pa được sáng tác trong một chuyến đi Lào Cai trong mùa hè năm 1970, in trong tập Giữa trong xanh.
Cốt truyện rất đơn giản, chỉ tập trung vào cuộc gặp gỡ tình cờ của mấy người khách trên chuyến xe với người thanh niên làm khí tượng trên đỉnh cao Yên Sơn, Sa Pa. Tạo ra tình huống ấy, tác giả giới thiệu nhân vật chính một cách thuận lợi và nhất là để nhân vật ấy hiện ra qua cái nhìn và ấn tượng của các nhân vật khác. Điểm đáng chú ý trong nghệ thuật trần thuật của truyện ngắn này là mặc dù không sử dụng cách kể ngôi thứ nhất, nhưng truyện đã được trần thuật chủ yếu từ điểm nhìn và ý nghĩ của nhân vật ông họa sĩ. Vì vậy, dù không phải là nhân vật chính nhưng nhân vật ông họa sĩ có vị trí quan trọng trong truyện.
Tuy có nhiều nhân vật nhưng nhân vật chính là anh thanh niên. Truyện tập trung khắc họa hình ảnh nhân vật này qua cái nhìn và cảm nghĩ của các nhân vật khác, qua sự xuất hiện của anh trong cuộc gặp gỡ tình cờ ngắn ngủi với ông họa sĩ và cô kĩ sư. Nhân vật được xây dựng như một tranh chân dung. Là chân dung, nhân vật được hiện lên ở một số nét đẹp, nhưng chưa được xây dựng thành một tính cách hoàn chỉnh và hầu như chưa có cá tính.
Là nhân vật chính của truyện nhưng nhân vật này không xuất hiện ngay từ đầu mà chỉ hiện ra trong cuộc gặp gỡ giữa các nhân vật kia với anh, khi xe của họ dừng lại nghỉ. Nhân vật ấy chỉ hiện ra trong chốc lát, đủ để các nhân vật khác kịp ghi nhận một ấn tượng, một ký họa về anh rồi dường như anh lại khuất lấp vào mây mù bạt ngàn và cái lặng lẽ muôn thuở của núi cao Sa Pa. Nhân vật anh thanh niên hiện ra để cho mọi người cảm nhận được rằng: Trong cái im lặng của Sa Pa…, Sa Pa mà chỉ nghe tên, người ta đã nghĩ đến chuyện nghỉ ngơi, có những con người làm việc và lo nghĩ như vậy cho đất nước. Nhân vật anh thanh niên được hiện ra qua sự nhìn nhận, đánh giá của bác lái xe, ông họa sĩ, cô gái. Qua cái nhìn và cảm xúc của mỗi người, hình ảnh anh thanh niên thêm rõ nét và đáng mến hơn.
Nhân vật này có những nét đẹp để ta khâm phục:
Trước hết là hoàn cảnh sống và làm việc quanh năm suốt tháng giữa cỏ cây, mây núi, và chỉ có một mình. Công việc của anh là “đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất, dự báo trước thời tiết hằng ngày phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu”. Công việc ấy đòi hỏi phải tỉ mỉ, chính xác và có tinh thần trách nhiệm cao, phải thức dậy lúc nửa đêm, đúng giờ “ốp” thì dù trời mưa tuyết giá lạnh thế nào cũng phải trở dậy ra ngoài làm công việc đã quy định. Nhưng cái gian khổ nhất là phải vượt qua sự cô đơn, vắng vẻ, quanh năm suốt tháng một mình trên đỉnh núi cao không một bóng người – một hoàn cảnh thật đặc biệt.
Điều giúp anh vượt qua được hoàn cảnh đó chính là ý thức trách nhiệm về công việc, lòng yêu nghề và yêu cuộc sống. Anh thấy được công việc thầm lặng ấy là có ích cho cuộc sống, cho mọi người khi được biết là một lần do phát hiện kịp thời một đám mây khô mà anh đã góp phần vào chiến thắng của không quân ta…bắn rơi máy bay Mĩ trên bầu trời Hàm Rồng, anh thấy mình “thật hanh phúc”. Anh đã có những ý nghĩ thật đúng và sâu sắc về công việc đối với cuộc sống con người: Khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được? Huống chi việc của cháu gắn liền với công việc của bao anh em, đồng chi dưới kia. Công việc của cháu gian khổ thế đấy, chứ cất nó đi, cháu buồn đến chết mất. Cuộc sống của anh không đơn điệu vì anh còn có niềm vui ngoài công việc – đó là niềm vui đọc sách, anh biết sắp xếp, tổ chức cuộc sống của người ở trạm khí tượng một cách ngăn nắp, chủ động: trồng hoa, nuôi gà, tự đọc, đọc sách.
Ngoài ra ở người thanh niên ấy còn có những nét tính cách và phẩm chất rất đáng mến nữa: cởi mở, chân thành, rất quý trọng tình cảm, khao khát, được giao lưu, trờ chuyện với mọi người. Anh còn là người khiêm tốn, thành thực khi nhận xét về công việc và đóng góp của mình:
Các nhân vật khác:
Ông họa sĩ: Qua lời giới thiệu của bác lái xe và ngay từ giây phút gặp gỡ đầu tiên, ông đã xúc động và bối rối. Vì họa sĩ đã bắt gặp một điều ông vẫn ao ước, nó khơi gợi một ý sáng tác. Ông muốn ghi lại hình ảnh thanh niên bằng nét bút ký họa. Giá trị của tác phẩm chính là ở chỗ nó phải truyền tải được hiện thực cuộc sống, phản ánh cuộc sống nên người nghệ sĩ như ông phải khó nhọc.
Cô kĩ sư trẻ: Có lẽ đây là lần đầu tiên cô lên với miền núi xa xôi, biết được những điều chưa từng có trong sách vở nên khi gặp gỡ với anh thanh niên, nghe anh nói về bản thân và những người khác đã khiến cô “bàng hoàng”: Bàng hoàng vì cô khám phá thêm được những nét đẹp của những con người xung quanh cô, những người như anh thanh niên, ông kỹ sư vườn rau…Và điều quan trọng hơn là cô đã hài lòng với những quyết định đúng đắn mà cô đã chọn lựa. Đó là sự bừng dậy của những tình cảm lớn lao, cao đẹp khi người ta gặp được những ánh sáng đẹp đẽ tỏa ra từ cuộc sống, từ tâm hồn người khác.
Bác lái xe: Đặc sắc qua lời giới thiệu. Nó đã kích thích sự chú ý của ông họa sĩ, cô kĩ sư, khiến họ mong chờ gặp anh thanh niên – một trong những người cô độc nhất thế gian và “thèm” được gặp người khi mới lên đây công tác.
Nét nghệ thuật tạo nên sức hấp dẫn của tác phẩm là chất trừ tình. Nó toát lên từ những trang tả phong cảnh thiên nhiên đẹp thơ mộng của Sa Pa qua cái nhìn của họa sĩ, toát lên từ vẻ đẹp của cuộc sống một mình giữa thiên nhiên lặng lẽ của anh thanh niên, trong cuộc gặp gỡ tình cờ của ba nhân vật, nhưng để lại nhiều dư vị trong lòng mỗi người.
