Soạn bài Ôn tập phần văn học trang 196 SGK Ngữ Văn 12

1. Những phát hiện khác nhau về số phận và cảnh ngộ của người dân lao động trong tác phẩm Vợ nhặt (Kim Lân) và Vợ chồng A Phủ (Tô Hoài). Phân tích nét đặc sắc tư tưởng nhân đạo của mỗi tác phẩm

 2. Các tác phẩm Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành, Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi đều viết về chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Hãy so sánh để làm rõ những khám phá, sáng tạo riêng của từng tác phẩm trong việc thể hiện của chủ đề chung đó.

a. Những khám phá, sáng tạo của Nguyễn Trung Thành trong Rừng xà nu.

-   Chọn một loại cây rất gần gũi với đời sống của đồng bào Tây Nguyên và xây dựng hình ảnh ấy thành biểu tượng đẹp đẽ, đặc sắc, tiêu biểu cho sức sống mãnh liệt và ý chí kiên cường, bất khuất của đồng bào Tây Nguyên trong công cuộc chống Mĩ cứu nước - hình tượng rừng xà nu. Miêu tả rừng xà nu thành một nền cảnh thiên nhiên hùng vĩ và tráng lệ cho cuộc chiến đấu anh hùng của dân làng Xô man chống Mĩ, tô đậm chất sử thi hào hùng cho câu chuyện.

-   Chọn cách thể hiện chủ nghĩa anh hùng cách mạng thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước qua hình ảnh một tập thể nhân dân anh hùng, đó là dân làng Xô man. Phát hiện ra vẻ đẹp riêng của từng con người trong thời kì chống Mĩ gắn với số phận, tính cách và phẩm chất của họ: cụ Mết (già làng), Dít (bí thư chi bộ), đặc biệt là Tnú.

-   Chủ đề của truyện là chân lí của thời đại cách mạng: "Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo".

b. Những khám phá, sáng tạo của Nguyễn Thi trong Những đứa con trong gia đình.

-   Chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong tác phẩm được thể hiện sắc nét trong truyền thống anh dũng, đáng tự hào của một gia đình. Tiêu biểu cho ý tưởng đó của tác giả là hình ảnh hai chị em Chiến và Việt.

-   Chọn một gia đình để viết truyện, ý tưởng của nhà văn chính là để nói lên điều sâu xa: gia đình là tế bào của xã hội, một gia đình bình thường đã lần lượt như thế, thì cả miền Nam, cả nước sẽ như thế nào? Đó chính là sức mạnh của chủ nghĩa anh hùng cách mạng khi nó đã thấm sâu đến từng người dân, đặc biệt nó đầy ắp trong tim thế hệ trẻ.

-   Nguyễn Thi rất hiểu con người miền Nam, đặc biệt là "kiểu người út Tịch", sinh ra là để đánh giặc cứu nước, mà đã đánh giặc thì dũng cảm, gan góc không ai bằng. Vì thế, ông đã xây dựng rất thành công kiểu nhân vật đánh Mĩ trong gia đình, đặc biệt là Chiến và Việt.

3. Quan niệm nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu được gửi gắm qua truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa?

Quan niệm nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu được gửi gắm qua truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa rất phong phú và sâu sắc.

-   Cuộc sống có những nghịch lí mà con người buộc phải chấp nhận., "sống chung" với nó.

-    Muốn con người thoát ra khỏi cảnh đau khổ, tối tăm, man rợ cần có những giải pháp thiết thực chứ không phải chỉ là thiện chí hoặc các lí thuyết đẹp nhưng xa rời thực tiễn.

-   Nhan đề Chiếc thuyền ngoài xa giống như một gợi ý về khoảnh cách, về cự li nhìn ngắm đời sống mà người nghệ sĩ cần coi trọng. Khi quan sát từ "ngoài xa" người nghệ sĩ không thể thấy hết những mảng tối, những góc khuất. Chủ nghĩa nhân đạo trong nghệ thuật không thể xa lạ với số phận cụ thể của con người. Nghệ thuật mà không vì cuộc sống con người thì nghệ thuật phỏng có ích gì. Người nghệ sĩ khi thực sự sống cuộc sống, thực sự hiểu con người thì mới có những sáng tạo nghệ thuật có giá trị đích thực góp phần cải tạo cuộc sống.

4. Ý nghĩa tư tưởng của đoạn trích vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt của tác giả Lưu Quang Vũ.

a. Khái quát chung.

-  Tác giả, tác phẩm

-    Đoạn trích đã thể hiện rõ quan điểm của Lưu Quang Vũ về việc phê phán một số tiêu cực trong lối sống đương thời.

b. Ý nghĩa tư tưởng của đoạn trích:

-   Đoạn trích Hồn Trương Ba, da hàng thịt phản ánh cuộc đấu tranh giữa hồn và xác, sự tìm lại chính mình, đề cao cái sống đích thực của con người.

-   Ý nghĩa tư tưởng của đoạn trích vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ trước hết thể hiện ở sự phê phán một số biểu hiện tiêu cực của lối sống đương thời, cần xác định rõ, qua vở kịch, Lưu Quang Vũ đã phê phán quan niệm sống và tình trạng sống như thế nào. Để trả lời câu hỏi này, phải nắm được hai bình diện cơ bản của vở kịch:

-   Mâu thuẫn giữa linh hồn và thể xác, giữa đạo đức và tội lỗi.

-   Bi kịch của Trương Ba là bi kịch con người không được sống đúng là mình, sống thật với mình. Từ sự phê phán nói trên, tác phẩm Hồn Trương Ba, da hàng thịt gửi gắm một triết lí sâu sắc về lẽ sống, lẽ làm người: Cuộc sống thật đáng quý nhưng không phải sống thế nào cũng được. Con người phải luôn đấu tranh với bản thân đế vươn tới sự thống nhất, hài hoà giữa linh hồn và thể xác, hướng tới sự hoàn thiện nhân cách.

c. Đánh giá chung:

-   Đoạn trích Hồn Trương Ba, da hàng thịt thể hiện một quan niệm sống của nhà văn, nhà viết kịch Lưu Quang Vũ, một quan niệm sống vươn đến sự hài hoà giữa thể xác và tinh thần.

-   Thông điệp mà nhà văn muốn gửi gắm tới bạn đọc chính là lời khẳng định: Con người biết đến đấu tranh chống lại nghịch cảnh, với chính bản thân mình, chống lại sự dung tục để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quí.

5. Ý kiến tư tưởng và đặc sắc nghệ thuật của truyện ngắn số phận con người của Sô-lô-khốp.

HS cần trình bày dưực những nội dung sau:

a. Khái quát chung:

-   Truyện ngắn Số phận con người của Sô-lô-khốp là một thành tựu xuất sắc, đánh dấu bước phát triển của nền văn học Xô viết. Thông qua nhân vật Xô-cô-lổp nhà văn làm nổi bật được tính cách Nga: kiên cường, dũng cảm, nhân ái, vị tha và làm sóng dậy một thời bi hùng của nhân dân Liên Xô trong cuộc đấu tranh chống phát xít. Truyện thể hiện được nét đặc sắc về nghệ thuật qua các phương diện: miêu tả, chi tiết, cốt truyện, cách xây dựng nhân vật.

Nét đặc sắc về nội dung tư tưởng, nghệ thuật trong tác phẩm

-   Cách kể chuyện: Truyện ngắn số phận con người được xây dựng theo lối truyện lồng trong truyện.

+ Tác phẩm có hai người kể chuyện: Người thứ nhất là Xô-cô-lốp, nhân vật chính: người thứ hai là tác giả.

+ Thái độ của người kể chuyện là đồng cảm sâu sắc với nhân vật chính, xúc động mãnh liệt trước số phận nhân vật này. Điều đó tạo nên chất trữ tình sâu sắc của tác phẩm.

-   Truyện cũng có một đoạn trữ tình ngoại đề ở phần cuối bày tỏ sự đồng cảm, lòng tin tưởng và sự khâm phục của tác giả đối với một tính cách Nga kiên cường và nhân hậu.

+ Nhà văn tin tưởng vào một thế hệ tương lai qua hình ảnh chú bé Va-ni-a: Thiết nghĩ rằng con người Nga đó, con người có ý chí kiên cường sẽ đứng vững được và sống bên cạnh bé, chú bé kia một khi lớn lên sẽ đương đầu với mọi thử thách.

+ Đó cũng là lời nhắc nhở, kêu gọi sự quan tâm của toàn xã hội đối với một số phận cá nhân sau chiến tranh.

+ Cách kể chuyện này tạo ra một phương thức miêu tả lịch sử mới: Lịch sử trong mối quan hệ mật thiết với số phận cá nhân.

-   Cốt truyện và chi tiết cũng thể hiện rõ bút pháp hiện thực táo bạo của Sô-lô-khốp, tôn trọng tính chân thật.

+ Tác phẩm không tô hồng hiện thực bằng lối kết thúc có hậu mà báo trước vô vàn khó khăn trở ngại mà con người phải vượt qua trên con đường tìm kiếm hạnh phúc.

+ Sô-lô-khốp đã miêu tả chiến tranh trong bộ mặt thật của nó, thể hiện một cách nhìn mới, cách mô tả mới hiện thực cuộc sống sau chiến tranh. Tác giả đã sáng tạo nhiều tình huống nghệ thuật, nhiều chi tiết tình tiết, cảm động để khám phá chiều sâu tính cách nhân vật (cảnh nhận con, những giọt nước mắt của vợ người bạn, giấc ngủ của bé Va-ni-a...).

-   Nhân vật trong tác phẩm là những con người bình thường, thậm chí nhỏ bé với tất cả các quan hệ phức tạp, đa dạng, tiêu biểu cho số phận con người trong chiến tranh. Tác giả ví hai cha con Xô-lô-khốp là "hai con người côi cút, hai hạt cát đó bị.. bão tố chiến tranh thổi bay tới những miền xa lạ". Hoàn cảnh đau khổ ghê gớm của Xô-cô-lốp đã làm nổi bật tâm hồn nhân hậu và tính cách kiên cường của anh. Đó là những con người bình thường mà vĩ đại, hình ảnh của nhân dân Nga.

-   Số phận con người của Sô-lô-khốp đã khiến ta suy nghĩ nhiều hơn đến số phận của từng con người cụ thể sau chiến tranh. Tác phẩm đã khẳng định một cách viết mới về chiến tranh: không phải né tránh mất mát, không say sưa với chiến thắng mà biết cảm nhận, chia sẻ những đau khố tột cùng của con người sau chiến tranh, từ đó mà tin yêu hơn đối với con người. Số phận con người khẳng định sức mạnh của lòng nhân ái, tinh thần trách nhiệm, nghị lực con người. Tất cả những điều đó sẽ nâng đỡ con người vượt lên số phận.

c. Đánh giá chung:

-   Tác phẩm dược coi là "tiểu anh hùng ca", một mốc mới trên con đường phát triển văn học.

-   Số phận con người thể hiện tài năng của nhà văn Sô-lô-khôp thì "ca ngợi nhân dân - người lao động, nhân dân - người xây dựng, nhân dân anh hùng".

6. Trong truyện ngắn Thuốc, Lỗ Tấn phê phán phê bệnh gì của người Trung Quốc dầu thế kỉ XX? Đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm?

HS cần trình bày được những nội dung sau:

Khái quát chung:

-  Lỗ Tấn là nhà văn hiện thực lớn của nền văn học Trung Quốc.

-  Thuốc là truyện ngắn đặc sắc của nhà văn Lỗ Tấn. Nhan đề của truyện gợi lên những liên tưởng độc đáo và có ý nghĩa phê phán đậm nét

-   Nhà văn không có ý định mà cũng không đặt ra vấn đề bốc thuốc cho xã hội mà chỉ muốn "lôi hết bệnh tật của quốc dân, làm cho mọi người chú ý và tìm cách chạy chữa".

Những căn bệnh của người Trung Quốc đầu thế kỉ XX mà Lỗ Tấn chỉ ra trong tác phẩm:

-     Bệnh u mê lạc hậu của người dân qua hình tượng chiếc bánh bao tẩm máu của người cách mạng Hạ Du.

-  Bệnh xa rời quần chúng của những người cách mạng tiên phong.

-  Một số nét đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm:

+ Cốt truyện đơn giản nhưng hàm súc.

+ Các chi tiết, hình ảnh giàu ý nghĩa tượng trưng. Đặc biệt là hình ảnh chiếc bánh bao tẩm máu, hình ảnh con đường, hình ảnh vòng hoa trên mộ Hạ Du...

+ Không gian, thời gian của truyện là một tín hiệu nghệ thuật có ý nghĩa. Đánh giá chung:

-   Nét đặc sắc về nghệ thuật ở đây chính là xây dựng những hình ảnh mang tính biểu tượng cao, nhiều liên tưởng.

-Tác phẩm đã góp phần chữa bệnh quốc dân tính cho người dân Trung Quốc, giúp họ ý thức hơn về mình trong cuộc đấu tranh với đói nghèo, lạc hậu và ngoại xâm.

7. Ý nghĩa biểu tượng trong đoạn trích Ông già và biển cả của Hê-minh-uê?

HS cần trình bày được những nội dung sau:

a. Khái quát chung:

-   Hê- minh-uê là nhà văn nổi tiếng của Mĩ, thuộc thế hệ phải chịu nhiều mất mát trong chiến tranh, là nhà văn được trao giải Nô-en về văn chương năm 1954

-   Hê-minh-uê là nhà văn có công đóng góp lớn cho nền văn xuôi hiện đại thế giới, đặc biệt là nghệ thuật đối thoại cũng như việc thể hiện niềm tin bất diệt vào ý chí, nghị lực và lương tri của con người.

-   Ông già và biển cả là tác phẩm tiêu biểu cho văn phong của Hê-minh- uê, đặc biệt là tính đa nghĩa trong sáng tạo nghệ thuật.

b. Ý nghĩa biểu tượng trong tác phẩm:

-   Ông lão và con cá kiếm: Hai hình tượng mang một vẻ đẹp song song tương đồng trong một tình huống căng thẳng đối lập

-   Ông lão tượng trưng cho vẻ đẹp của con người trong việc theo đuổi ước mơ giản dị nhưng rất to lớn của đời mình:

+ Ông lão ngư phủ lành nghề, một mình đơn độc trong cuộc chiến đấu, dũng cảm và mưu trí thực hiện ước mơ bắt bằng được con cá lớn của cuộc đời mình.

+ Cảm nhận của ông lão về "đối thủ" - con cá kiếm - không hề nhuốm màu hằn thù, ngược lại, ông gần như cảm kích và chiêm ngưỡng, thậm chí pha lẫn niềm tiếc nuôi nếu phải giết nó. Đây cũng là điểm làm nên vẻ đẹp cao thượng của ông lão.

-  Con cá kiếm là đại diện cho tính chất kiêu hùng, vĩ đại của tự nhiên:

+ Khi bị mắc phải lưỡi câu của ông lão, nó không lặn xuống để nhấn chìm con thuyền, không vùng vẫy để thoát ra mà kéo ông lão ra khơi, chấp nhận một cuộc đấu sức với ông lão.

+ Những vòng lượn của nó, những cố gắng cuối cùng nhưng hết sức mãnh liệt của con cá chứng tỏ sự dũng cảm kiên cường không kém gì đối thủ của nó.

+ Con cá kiếm chính là hình ảnh của lí tưởng, của ước mơ mà mỗi người theo đuổi trong cuộc đời.

+ Sự khác biệt giữa hình ảnh đẹp đẽ cuối cùng của con cá khi chưa bị chiếm lĩnh mang một ý nghĩa riêng, phải chăng đó là hình ảnh chuyển từ ước mơ sang hiện thực - nó không còn xa vời và khó nắm bắt và cũng chính vì thế, nó không còn đẹp đẽ, huy hoàng như trước nữa.

-  Trong mối quan hệ phức tạp của thiên nhiên với con người, không phải lúc nào thiên nhiên cũng là kẻ thù. Con người và thiên nhiên có thể vừa là bạn vừa là đối thủ. Con cá kiếm là biểu tượng của ước mơ bình thường, giản dị nhưng cũng rất khác thường, cao cả mà con người ít nhất từng đeo đuổi một lần trong đời.