Soạn bài: Lời tiễn dặn trang 93 SGK Ngữ văn 10

b. Động viên, an ủi ngưồi yêu mà xót xa tận gan ruột

Cho anh bế con dòng đừng ngượng.

Nưng con rồng, con phượng đừng buồn"

"Con nhỏ... con phượng" là chỉ con của cô gái vối người khác được anh yêu quý như con đẻ của mình. Câu thơ còn có ý nghĩa đề cao dòng giống của đứa trẻ để vui lòng mẹ nó. Động viên, an ủi đấy mà vẫn có gì xót xa đến tận gan ruột của chàng trai.

c. Không chỉ động viên, an ủi cô gái, chàng trai đã ước hẹn chờ đợi cô gái trong mọi thời gian, mọi tình huống.

- Thời gian luân chuyển "tháng năm lan nở; nước đỏ cá về" đến cả âm thanh quen thuộc "chim tăng ló hót gọi hè”. Tất cả gắn bó, gần gũi với cuộc sống con người. Bước đi của thòi gian còn khẳng định sự chờ đợi của chàng trai tính bằng mùa, bằng vụ và tăng lên tính bằng cả đời ngưòi. Rõ ràng tiễn dặn của chàng trai xoay quanh một chữ đợi.

- Chờ đợi là tình nghĩa thủy chung của chàng trai với cô gái. Tình yêu của họ là bất tử, song chờ đợi cũng có nghĩa là chấp nhận cuộc sông hiện tại chỉ còn hi vọng ở tương lai, thể hiện một cách sâu sắc nỗi đau đớn, sự bất lực trước tập tục, chấp nhận hôn nhân do cha mẹ định đoạt.

Lời tiễn dặn đầu chàng trai cảm nhận nỗi đau khổ tuyệt vọng của cô gái, cũng là nỗi đau khổ của chàng trai. Anh khẳng định tấm lòng thủy chung, động viên, an ủi cô gái. Ước hẹn chờ đợi cô gái trong mọi thời gian, mọi tình huống. Lời tiễn dặn sau thể hiện sự cảm thông sâu sắc, chia sẻ với cô bằng lời lẽ nhất mực yêu thương, thể hiện khát vọng giải phóng, khát vọng tự do được sống trong tình yêu.

2. Phân tích những câu thơ mô tả hành động, tâm trạng của cô gái trên đường về nhà chồng. Cách mô tả ây biêu lộ tình yêu của chàng trai đối với cô gái như thế nào?

Hình ảnh cô gái không được trực tiếp miêu tả mà qua cảm nhận của chàng trai khi tiễn ngưòi yêu về nhà chồng:

- Chàng trai cảm nhận nỗi đau khổ tuyệt vọng của cô gái: "Vừa đi vừa ngoảnh lại. Vừa đi vừa ngoái trông...

Chàng trai như thấy được cô gái vẫn nuôi tiếc, chờ đợi, nuôi hi vọng với tâm trạng "chân bước xa lòng càng đau càng nhớ". Cô buộc phải lấy người mình không yêu làm sao tránh khỏi nỗi buồn đau.

Cô "ngoảnh lại", "ngoái trông", "lòng càng đau càng nhớ' vì nghĩ tới mốì tình lỡ hẹn của mình. Cô như muốn thu tất cả những kỉ niệm của mối tình ấy, những con đưòng lên nương, lối mòn xuống núi, đường qua suối... Tất cả vẫn còn đây là lòng người phải cách xa. Mỗi bước cô là nỗi đau ghìm xé:

"Chân bước xa lòng càng đau càng nhớ

Em tới rừng cà ngắt lá cà ngồi đợi

Tới rừng lá ngón ngóng trông".

- Cử chỉ chò đợi, ngóng trông diễn tả tâm trạng đau khổ như cố bám víu lấy một cái gì. Mặt khác ớt cay, cà đắng và độc địa thay "lá ngón" gợi ra tâm trạng đầy cay đắng của cô gái và sự chờ đợi mà thôi. Đây cũng là tâm trạng đau khô của chàng trai khi tiễn cô gái về nhà chồng, cảnh đã thể hiện tình cảm của con người.

3. Phân tích những câu thơ, những chi tiết thể hiện thái độ, cử chỉ ân cần của chàng trai đối với cô gái trong những ngày còn lưu lại ở nhà chồng của cô.

- Chàng trai đã đưa cô gái đến tận nhà chồng, chứng kiến cảnh cô bị gia đình nhà chồng hành hạ:

"Em ngã lăn chiêng cạnh miệng cối lợn dũi

Em ngã lăn đùng liền bên máng lợn vầy

Ngã không kịp chống kịp gượng”.

Theo phong tục hồn nhiên và giàu nhân văn của người Thái nếu hai người yêu nhau mà không lấy được nhau họ sẽ thành anh em, bè bạn, gần thì thỉnh thoảng thăm nhau, xa xôi thì hằng năm có phiên chợ tìm về chợ gặp gỡ chia sẻ vui buồn cùng nhau. Chàng trai trong đoạn trích này (làm anh) theo cô gái về tận nhà chồng trong những ngày đầu, phải chứng kiến cảnh cô gái bị gia đình nhà chồng hành hạ.

- Anh cảm thông sâu sắc cô bằng lời lẽ và hành động chia sẻ hết mực yêu thương. Đây là lời chàng trai cùng với cái nhìn xót xa thương cảm. Người đọc hình dung ra cô gái áo lấm, đầu bù, tóc rối đau đớn vì bị đánh đập hành hạ.  Đó là tình cảnh đáng thương, là tiếng kêu cứu về quyền sông của người phụ nữ, gợi bao nhiêu nỗi thương cảm xót xa. Những tiếng gọi tha thiết “dậy đi đậy đi em ơi!” cùng với cử chỉ ân cần “đầu bù anh chải cho, tóc rối anh búi hộ” cùng với sự chăm sóc “anh hun gióng giữa, làm ông thuốc này em uống khỏi đau. Đây là cử chỉ, lời nói và hành động của tình yêu thương. Lời nói đó còn ẩn chứa nỗi xót xa, đau đớn hơn cả nỗi đau mà cô gái phải chịu. Lời lẽ đó thấm nhuần tình cảm nhân đạo đốì với số phận ngưòi con gái và những phụ nữ Thái xưa.

- Lời tiễn dặn, cử chỉ ân cần của chàng trai thể hiện tình yêu nồng nàn mãnh liệt của anh.

4. Đoạn trích sử dụng rất nhiều câu thơ có dùng phép điệp (từ ngữ, hình ảnh, kiểu câu). Hãy tìm và nhận xét giá trị biểu cảm của những câu thơ đó.

HS chọn phân tích một số đoạn

- Đoạn thơ sử dụng điệp từ chết:

Về với người ta thương thưở cũ,

Chết ba năm hình còn treo đó;

Chết thành sông, vực nước uống mát lòng

Chết thành đất, mọc dây trầu xanh thắm,

Chết thành bèo, ta trôi nổi ao chung,

Chết thành muôi, ta múc xuống cùng bát

Chết thành hồn, chung một mái song song

Chàng trai khẳng định với cô gẩi sông chết cùng có nhau. Từ chết được lặp lại sáu lần là sáu lần anh khẳng định sự gắn bó, không thể sống xa nhau. Hãy sống cùng nhau đến lúc chết. Dẫu có phải chết, cũng chết cùng nhau. Thêm một lần ta bắt gặp tình yêu thuỷ chung, son sắt của những chàng trai, cô gái Thái. Đây là xã hội vạn ác với nhiều bất công vô lí đang đè nặng lên kiếp sống con người. Đồng tiền và sự giàu sang đã phá hoại hạnh phúc con người.

- Đoạn 2: Điệp từ, điệp ngữ - thể hiện khát vọng giải phóng được sông trong tình yêu

Yêu nhau, yêu trọn đời gỗ cứng,

Yên nhau, yêu trọn kiếp đến già

Ta yêu nhau tàn đời gió không rung, không chuyển,

Người xiêm xui, không ngoảnh không nghe

Hai tiếng yêu trọn đời, yêu trọn kiếp là sự khẳng định quyết tâm trước sau như một không gì có thể thay đổi. Gió không bao giờ ngừng. Song dẫu gió có thể ngừng (tàn đòi gió) thì tình yêu của chàng trai và cô gái cũng không bao giờ thay đổi. Đây cũng là khát vọng tự do, khát vọng được sống trong tình yêu. Khát vọng ấy như khắc vào gỗ, tạc vào đá, bền vững đến muôn đòi.

- Lời tiễn dặn đầu tập trung trong một chữ “đợi” thì lời tiễn dặn sau tập trung trong một chữ “cùng”, cả hai lòi tiễn dặn thể hiện sự phát triển tâm trạng thuỷ chung, ước hẹn, chờ đợi cùng nhau vươn lên khát vọng tự do, khát vọng tự do, khát vọng giải phóng. Lời tiễn dặn nghiêng về lời dặn dò mang sắc thái tình cảm nhưng đồng thời cũng bộc lộ tư tưởng tiến bộ. Đó là phơi bầy thực chất của xã hội phong kiến miền núi xưa. Một xã hội ngăn cấm toa chiết (toa: khóa; chiết; đập vỡ) tình cảm con người.

- Hình ảnh thơ đậm màu sắc thiên nhiên núi rừng diễn đạt tình cảm. Lốì diễn đạt đó chỉ có trong thơ văn các dân tộc thiểu số mang màu sắc thiên nhiên phong phú hùng vĩ, vừa mộc mạc vừa giàu chất thơ.

LUYỆN TẬP