Soạn bài Chiều tối (Mộ) SBT Văn 11 tập 2: Giải câu 1, 2, 3, 4, 5, 6 trang 41...

1. Bài tập 1, trang 42, SGK.

Nêu cảm nghĩ của anh (chị) về sự vận động của cảnh vật và tâm trạng nhà thơ trong bài Chiều tối.

Trả lời:

Cảm quan biện chứng của người chiến sĩ cách mạng biểu hiện ở cách nhìn cuộc sống trong sự vận động tất yếu hướng tới cái tốt đẹp, tươi sáng. Ở bài Chiều tối, từ hai câu đầu đến hai câu sau có sự vận động của cảnh vật và tâm trạng nhà thơ.

– Sự vận động của cảnh vật thể hiện ở hình ảnh cánh chim bay về rừng, chòm mây trôi về phía trời xa, chiều dần sang tối với ánh lửa hồng, từ cảnh núi rừng chiều tối lạnh lẽo, âm u đến hình ảnh lò than đỏ rực ấm áp, bừng sáng.

– Tâm trạng nhà thơ vận động từ cảm giác mỏi mệt, buồn và cô đơn ở hai câu đầu đến niềm vui, niềm tin yêu hướng về sự sống và ánh sáng ở hai câu sau. Sự vận động đó cho thấy niềm lạc quan yêu đời, niềm tin tưởng của người chiến sĩ cách mạng vào tương lai tươi sáng nhất định sẽ tới.

2. Bài tập 2, trang 42, SGK.

Trong bài thơ, hình ảnh nào thể hiện tập trung vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh?

Trả lời:

Nhiều người khẳng định trong bài Chiều tối, hình ảnh đẹp nhất, thể hiện tập trung vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh là hình ảnh con gái xay ngô bên bếp lửa hồng. Hình ảnh đó cho thấy Bác đã quên cản ngộ đau khổ của mình để cảm nhận cuộc sống của nhân dân, nó nói lên sự quan tâm, tình thương của Bác với những người lao động nghèo mà sự làm việc vất vả được biểu hiện qua âm điệu nặng nhọc của lời thơ. Công việc xay ngô kết thúc cũng là lúc ánh lửa bếp đỏ rực lên ; ánh lửa của sự sống con người đã xua tan vẻ ảm đạm của cảnh vật, cho thấy hoàn cảnh dù khắc nghiệt đến đâu, tâm hồn nhà thơ – chiến sĩ Hồ Chí Minh vẫn luôn hướng về sự sống và ánh sáng, lấy đó làm nguồn sức mạnh tinh thần to lớn của mình để bước tiếp trên đường xa. Hoàng Trung Thông viết : “Chữ hồng trong nghệ thuật thơ Đường người ta gọi là “con mắt của thơ” (thi nhãn) hoặc là “nhãn tự” (chữ có mắt), nó sáng bừng lên, nó cân lại, chỉ một chữ thôi, với hai mươi bảy chữ khác dầu nặng đến mấy đi chăng nữa. Vói chữ hồng đó, có ai còn cảm giác nặng nề, mệt mỏi, nhọc nhằn nữa đâu, mà chỉ thấy màu đỏ đã nhuốm lên cả bóng đêm, cả thân hình, cả lao động của cô gái đáng yêu kia”.

3. Bài tập 3*, trang 42, SGK.

Trong bài Đọc thơ Bác, Hoàng Trung Thông viết:

Vần thơ của Bác, vần thơ thép

Mà vẫn mênh mông bát ngát tình.

Điều đó thể hiện trong bài thơ Chiều tố như thế nào?

Trả lời:

Chất thép là tinh thần chiến đấu, dũng khí kiên cường của người chiến sĩ. Chất tình là tình yêu thắm thiết với thiên nhiên, con người, cuộc sống. Bất cứ bài thơ nào của tập Nhật kí trong tù cũng có sự hài hoà của thép và tình. Bài Chiều tối cũng thế. Vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên trong hai câu thơ đầu thể hiện bản lĩnh thép của người chiến sĩ, vì nếu không có phong thái ung dung, tự chủ, nghị lực kiên cường, không có sự tự do hoàn toàn về mặt tinh thần thì không thể có những câu thơ cảm nhận thiên nhiên tinh tế và sâu sắc đến thế trong hoàn cảnh khắc nghiệt của tù đày. Thấm sâu trong lòi thơ còn là niềm cảm thông của Bác với cánh chim mỏi mệt bay về rừng, chòm mây cô đơn trôi về phía trời xa – cội nguồn của sự cảm thông ấy là tình yêu thương mênh mông của Bác dành cho mọi sự sống trên đời. Đặc biệt, ở hai câu sau, vói hình ảnh cô gái xay ngô bên bếp lửa hồng, trung tâm cảm hứng của bài thơ lại là con người – con người lao động và ngọn lửa sự sống. Nó cho thấy cái nhìn tràn đầy niềm tin yêu với con người và cuộc đời, tình yêu thương nhân dân của một con người “nâng niu tất cả, chỉ quên mình’’

(Tố Hữu, Theo chân Bác).

4. Nhiều người cho rằng bài thơ Chiều tối mang vẻ đẹp cổ điển mà hiện đại. Hãy làm rõ điều đó.

Trả lời:

– Bài thơ Chiều tối mang vẻ đẹp cổ điển thể hiện ở : thể thơ tứ tuyệt Đường luật, tính hàm súc rất cao, ý ở ngoài lời (ý tại ngôn ngoại) ; bút pháp chấm phá, cốt ghi lấy cái hồn của tạo vật ; hình ảnh đậm nét tượng trưng, ước lệ ; cảm hứng thiên nhiên phong phú, sự hoà hợp giữa con người và cảnh vật, phong thái ung dung của nhân vật trữ tình (hai câu đầu).

–  Tính hiện đại của bài thơ thể hiện ở : bút pháp tả thực rất giản dị, chân thật ; hình ảnh mộc mạc, dân dã của đời thường; mạch thơ vận động theo hướng tích cực, đi lên, từ tối đến sáng, từ tàn lụi đến sự sống, từ buồn đến vui, từ lạnh lẽo, cô đơn đến ấm áp tình người, cho thấy niềm lạc quan cách mạng (hai câu sau).

– Sự hài hoà giữa vẻ đẹp cổ điển và hiện đại thể hiện ở bức tranh chiều muộn nơi núi rừng đậm chất Đường thi lại thấm thìa nỗi buồn của người tù chiến sĩ nhớ nước, nhớ đồng bào, đồng chí; ngọn lửa làm bừng sáng hình ảnh người lao động – ngọn lửa của thi liệu phương Đông thành ngọn lửa của tình yêu thương con người và cuộc sống trong thơ hiện đại; tính chất trử tình của thi sĩ cổ điển đan hoà với chất thép của nhà thơ – chiến sĩ hiện đại.

5. Trong bài Chiều tối, mối tương quan giữa con người và thiên nhiên cố gì khác thơ xưa ?

Trả lời:

Thơ xưa thường đề cao thiên nhiên, lấy thiên nhiên làm trung tâm, làm đối tượng chủ yếu của sự miêu tả (trong bài Cảm tưởng đọc “Thiên gia thi”, Bác viết : “Thơ xưa thường chuộng thiên nhiên đẹp – Mây, gió, trăng, hoa, tuyết, núi, sông”). Ở đó, con người thường ẩn mình đi, hình ảnh con người chỉ càng làm tôn thêm cái hùng vĩ, hoang sơ của đất trời thiên nhiên (bài Qua Đèo Ngang của Bà Huyện Thanh Quan). Còn ở bài Chiều tối, trong sự hình dung về cự li, khoảng cách với cánh chim và chòm mây (ở viễn cảnh), hình ảnh cô gái xay ngô, hình ảnh con người (ở cận cảnh) nổi bật lên như là trung tâm của phong cảnh thiên nhiên. Hơn thế, hình ảnh cô gái xay ngô toát lên vẻ trẻ trung, khoẻ mạnh, sống động và chính cuộc sống lao động bình dị ấy càng trở nên đáng quý, đáng trân trọng biết bao giữa núi rừng chiều tối âm u, heo hút. Nó đưa lại cho người đi đường lúc chiều hôm chút hoi ấm của sự sống, chút niềm vui và hạnh phức trong lao động của con người. Con người ấy tuy vất vả mà tự do. Chiều tối là bài ca về con người và sự sống.

6. Cảm nhận của anh (chị) về hình tượng nhân vật trữ tình trong bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh.

Trả lời:

Khi nêu cảm nhận, cần nêu rõ một số ý sau :

– Bản lĩnh kiên cường, phong thái ung dung, tự tại của Hồ Chí Minh : qua bức tranh thiên nhiên chiều tối khoáng đạt, rộng mở, hiện lên hình ảnh của một người chiến sĩ cách mạng kiên cường mang tâm hồn thi sĩ. Hồ Chí Minh như quên cảnh ngộ mình đang bị áp giải mà thả hồn mình say sưa với cảnh vật xung quanh để cảm nhận được vẻ đẹp tĩnh lặng, thanh bình của miền sơn cước nơi xứ người.

– Tâm hồn yêu tự do, yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống tha thiết: bức tranh chiều tối có hồn, thấm đẫm tình cảm của người tù chiến sĩ: cánh chim mỏi, chòm mây nhẹ trôi, cô em xóm núi má ửng hồng…

– Cái nhìn lạc quan, tin tưởng ở tương lai: thể hiện ở vẻ đẹp trữ tình, nên thơ của bức tranh chiều tối; ở sự vận động của tứ thơ từ bóng tối ra ánh sáng, từ buồn sang vui, từ lạnh lẽo đến ấm nồng, từ mệt mỏi sang mạnh mẽ. khoẻ khoắn.

– Bài thơ tiêu biểu cho phong cách thơ Hồ Chí Minh : kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất thép và chất tình, yếu tố cổ điển và tinh thần hiện đại.

– Hình tượng nhân vật trữ tình với bản lĩnh kiên cường, phong thái ung dung, tự tại, tình yêu bao la và lòng lạc quan cách mạng đã nói lên cốt cách, vẻ đẹp của một nhà thơ chiến sĩ.

(Vũ Thị Hồng Thắm soạn)

Tham khảo bài viết dưới đây :

XAY HẾT, LÒ THAN ĐÃ RỰC HỒNG

(Mộ – Chiều tối)

Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ,

Cô vân mạn mạn độ thiên không,

Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc,

Bao túc ma hoàn, lô dĩ hồng.

Nam Trân dịch thơ :

Chim mỏi về rừng tìm chỗ ngủ,

Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không ;

Cô em xóm núi xay ngô tối,

Xay hết, lò than đã rực hồng.

Mở đầu bài thơ là một khung cảnh buồn, một tình thế buồn, mặc dù không có chữ buồn nào trong thơ.

Một buổi chiều muộn, gần tối rồi, mặt trời đã xuống núi chỉ còn hắt ánh sáng yếu ót sắp tắt lên bầu trời miền sơn dã, chim mệt mỏi bay về rừng tìm chốn ngủ và chòm mây lẻ loi lờ lững trôi giữa tầng không :

Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ,

Cô vân mạn mạn độ thiên không;

(Chim mỏi về rừng tìm cây ngủ,

Chòm mây lẻ trôi lửng lờ trên tầng không