Phân tích hình tượng mảnh trăng trong truyện ngắn Mảnh trăng cuối rừng của Nguyễn Minh Châu.

Giả sử ta thử bỏ hết những ánh trăng, những đoạn tả trăng trong truyện này đi, cái gì sẽ xảy ra? Cốt truyện không có gì bị mất, kể cả các tình huống lý thú bất ngờ là cuộc gặp gỡ giữa anh lái xe và cô gái đã tự nguyện đính ước với anh, vẫn cứ có thể xảy ra theo sự sắp xếp rất khéo của tác giả; còn những chuyện cứu xe, những hành động dũng cảm của cô gái thì càng chẳng bị ảnh hưởng gì (những chi tiết tạo ra chủ đề về tinh thần dũng cảm của cô gái Trường Sơn như thế này thì có thể gặp ở nhiều truyện ngắn, truyện dài về đường Trường Sơn trong những năm chống Mỹ). Nhưng mất đi cái ánh trăng mơ hồ, huyền ảo kia thì truyện ngắn này cơ hồ mất hết cả không khí và sự gợi cảm đầy chất thơ của nó, mọi chi tiết, các nhân vật và câu chuyện tình của họ sẽ trở nên rõ ràng một cách... nhạt nhẽo và không sao có thể bay bổng lên được. Ánh trăng quả đã tạo ra một không gian riêng, một “không khí” riêng bao bọc lấy câu chuyện và tắm đẫm nhân vật chính – Nguyệt – trong cái ánh sáng trong trẻo, huyền hồ của nó.
 
Trong cái thế giới đặc biệt ấy, cái đẹp hiện ra rạng rỡ hơn, lung linh hơn và mở ra cả những chiều sâu thẳm cơ hồ chưa thể với tới được.
Đọc kĩ hơn, thì thấy thực ra trăng không phải xuất hiện ngay từ đầu truyện và cũng không đi đến lúc kết thúc cuộc gặp gỡ của hai nhân vật, nó chỉ hiện ra trong thời gian vừa đủ cần thiết trên hành trình chuyến xe của Lãm và Nguyệt. Trăng xuất hiện từ lúc nào? Nó hiện ra khi anh lái xe vừa biết tên cô gái là Nguyệt và mời cô lên cabin ngồi ngay cạnh mình, nhưng trong lòng anh ta vẫn phân vân không hiểu cô có phải là người đang chờ đợi mình đó chăng? Anh chợt nhận ra ánh trăng bên ngoài vào đúng lúc ấy, mà thoạt đầu còn lầm tưởng là ánh pháo sáng nữa kia (nhìn rộng ra thì sự giải toả những “lầm tưởng” chính là một nét quan trọng của chủ đề truyện ngắn này). Đúng ra thì trăng đã có trên bầu trời từ đầu hôm, nhưng với anh lái xe, thì mãi đến lúc này trăng mới hiện ra, còn trước đó anh đâu có thấy: Hôm nay đầu tháng. Từ đầu hôm tôi đi giữa ánh trăng mà không biết. Đây là một chi tiết thú vị đầy ngụ ý.

Ánh trăng đã hiện ra, gần ngay bên ngoài cửa xe nhưng vẫn cứ chập chờn lay động qua tấm kính xe ướt sương đêm. Có lúc lại bị chìm khuất đi đâu trong những khoảng tối mịt của rừng già, trăng lúc ẩn lúc hiện như “một trò ú tim” (Cốt truyện của Mảnh trăng cuối rừng cũng chính là một “trò ú tim” trong chiến tranh đó thôi).

Cùng với trăng là màn sương trắng xoá lan ra phủ kín cả mặt đất, chiếc xe chạy trên lớp sương bồng bềnh, và anh lái xe như cũng bồng bềnh trong một tâm trạng lạ lùng giữa hư và thực. Trên cao, chiếm lĩnh cả bầu trời đêm là mảnh trăng bạc và ánh sáng của nó toả ra trong vắt: mảnh trăng khuyết đứn yên ở cuối trời, sáng trong như một mảnh bạc. Đến đây là giây phút trọng yếu nhất với anh lái xe đã xảy ra. Ánh trăng từ bên ngoài, đã nhập vào trong cửa xe và hoà nhập với hình ảnh cô gái: Khung cửa sổ phía cô gái ngồi lồng đầy bóng trăng đến nỗi từng sợi tóc của cô cũng sáng lên. Lúc ấy như có một niềm tin vô cớ nhưng chắc chắc từ trong không gian ùa tới tràn ngập cả lòng tôi. Tôi tin chắc người con gái đang ngồi cạnh mình chính là Nguyệt, chính là người mà chị tôi thường nhắc đến... Sự mách bảo đột ngột của trực giác, của vô thức đã đi trước cả lí tính và dường như là không hề giải thích được. Đúng lúc ấy, trong tâm trạng ấy, anh đã nhận ra vẻ đẹp lạ lùng của cô gái – vẻ đẹp tâm hồn, tâm linh hiện ra hoà vào vẻ đẹp của chân dung, khuôn mặt ngời lên trong ánh trăng. Trăng sáng soi thẳng vào khuôn mặt Nguyệt, làm cho khuôn mặt tươi mát ngời lên vẻ đẹp lạ thường và sâu thẳm, người con gái ở bên anh, giây phút ấy sẽ in dấu trong tâm linh của anh, đi vào tiềm thức của anh, theo anh mãi mãi trong cuộc đời.

Ta chợt nhớ đến cái vầng trăng – một nửa xót xa và u ẩn của một thi sĩ - hoạ sĩ tài hoa nhưng bạc mệnh – anh Hoàng Hữu: Một nửa vầng trăng thôi, một nữa... Ai bỏ quên lặng lẽ sáng trên trời. Đó là vầng trăng của sự tiếc nuối, của nỗi buồn những gì đẹp nhất đã mất đi, đã bị “bỏ quên” đâu đó... Mảnh trăng của Nguyễn Minh Châu cố nhiên là khác, nhưng có cũng là cái đẹp mà không dễ gì nắm bắt được, cảm nhận được và không gì sâu thẳm hơn cái đẹp ấy. Nguyễn Minh Châu có lần đã nói về tư tưởng trong sáng tác của anh những năm chiến tranh là “gắng đi tìm hạt ngọc ẩn dấu trong bề sâu tâm hồn con người”. Cái đẹp của nữ nhân vật chính của truyện ngắn này cũng chính là một “hạt ngọc” ẩn dấu, đã được nhận ra vào cái giây phút bất ngờ ấy, trong ánh trăng dịu dàng và ngời ngợi. Cái đẹp như thế, không phải ai và lúc nào cũng nhận ra được...