Nhật ký

là loại văn xuôi ghi chép những sinh hoạt thường ngày. Trong văn học, nhật ký là hình thức trần thuật từ ngôi thứ nhất số ít, dưới dạng những ghi chép thường ngày có đánh số ngày tháng.

cá nhân thông thường được coi như một thể tài ngoài văn học hay cận văn học, là loại văn ghi chép của cá nhân trong đời sống hàng ngày. Do vậy, nhật ký thường chân thành và công nhiên trong phát ngôn; bao giờ cũng chỉ ghi lại những gì đã diễn ra, đã nếm trải, đã thử nghiệm. được viết ra chỉ cho bản thân người ghi chứ không tính đến việc được công chúng tiếp nhận, và đây là điểm phân biệt nó với nhật ký văn học.

cá nhân thường nói về các sự kiện của đời tư với tính chất xác thực đặc biệt. Bên cạnh các sự kiện đời tư, nhật ký cũng nói lên những ý kiến nhận xét về cuộc đời, thường được rút ra từ các suy nghĩ về cuộc sống của bản thân người ghi.

là thể tài độc thoại, nhưng lời độc thoại của nhật ký có thể mang tính chất đối thoại bên trong, do tính đến ý kiến của người khác về cuộc đời và về bản thân người ghi nhật ký.

ghi chép vắn tắt tiến trình công việc, có thể kể đến loại nhật ký công tác (có nội dung khoa học) hay nhật ký sự vụ chuyên biệt (như hải trình, một dạng nhật ký hàng hải). Các thể loại nhật ký công việc này không được coi như là thể loại nhật ký văn học trừ một vài ngoại lệ.

Những đặc điểm của nhật ký cá nhân nói trên khiến cho nó được vận dụng trong văn học từ khá sớm. Ở Tây Âu, thể tài nhật ký phát triển trong văn học cuối thế kỷ 18 khi có sự gia tăng chú ý đến thế giới nội tâm con người, khi xuất hiện nhu cầu tự bạch và tự quan sát, khi độc thoại nội tâm và thủ pháp dòng ý thức được chú trọng. Ở Nhật Bản ngay từ thời Heian thế kỷ thứ 8, nhật ký (nikki) thông thường của giới trí thức cung đình đã ngày càng hướng đến là thể loại văn chương đích thực, khi nó gắn song song với việc miêu tả sự kiện là bình luận về sự kiện, sử dụng lối văn trang nhã. Xuất hiện những tác phẩm nhật ký văn chương nổi tiếng như cuốn Toka nikki.

Một số dấu hiệu thể tài nhật ký cũng được khai thác trong loại văn du ký hay kỷ hành. Thể tài nhật ký được một loạt các nhà văn sử dụng và không hiếm khi độc giả bắt gặp trong văn học thế giới những tác phẩm văn học hoàn toàn được viết dưới dạng nhật ký, như Lối lên miền Oku của Matsuo Basho, Nguyễn Huy Tưởng của nhà văn Nguyễn Huy Tưởng. Bên cạnh đó một số tác phẩm có những phần nhất định dùng hình thức nhật ký (như Nhân vật của thời đại chúng ta của M. Ju. Lermontov, Chàng ngốc của F.M.Dostoevski v.v.).

Một số nhật ký thông thường, nhật ký công tác hay nhật ký sự vụ của nhà văn hay một nhân vật lịch sử đặc biệt được công bố, phát hành đến công chúng sau khi họ mất, như Đặng Thùy Trâm, cũng có thể coi là một dạng nhật ký văn học, dù đặc trưng thể loại và hình thức của chúng không phải là một nhật ký văn học đích thực từ trong ý đồ dụng bút của người viết.

Tính chất nhật ký còn có ở cả một số sáng tác trữ tình, chính luận, thậm chí ở một số tác phẩm triết học.