Lịch sử của dịch tự động

bắt đầu từ thế kỷ 17, khi hai nhà triết học Leibniz và Descartes đưa ra những ý tưởng đầu tiên về các mã thực hiện mối liên hệ giữa nhiều ngôn ngữ, nhưng tất cả những đề xuất này chỉ dừng lại ở mức lý thuyết mà không có một ứng dụng thực tế nào.

Sáng chế đầu tiên cho một "chương trình dịch tự động" được thực hiện vào khoảng giữa thập niên 1930. Vào thời điểm này Georges Artsruni đã tạo ra một bộ từ điển song ngữ với chức năng tra từ tự động bằng các băng giấy, tiếp theo một người Nga là Pyotr Troyanskii tiếp tục phát triển với nhiều chi tiết hơn. Nó không chỉ có một bộ từ điển song ngữ mà còn bao gồm các quy tắc ngữ pháp cơ bản dựa trên quốc tế ngữ (Esperanto).

được chính thức ghi nhận từ thập niên 1950 mặc dù như trên trình bày trước đó một số công việc ở dạng manh nha đã được thực hiện. Vào năm 1954, thực nghiệm Georgetown-IBM đã thực hiện thành công thí nghiệm dịch tự động hoàn toàn hơn 60 câu tiếng Nga sang tiếng Anh. Thành công bước đầu này đã tạo điều kiện để lập ra những quỹ đầu tư có giá trị cho các nghiên cứu. Các tác giả (tại thời điểm đó) tuyên bố rằng chỉ trong vòng từ 3 đến 5 năm nữa vấn đề dịch máy sẽ được giải quyết [1].

Nhưng thực tế kết quả chậm hơn nhiều, báo cáo ALPAC vào năm 1966 cho thấy sau hơn 10 năm nghiên cứu lĩnh vực này vẫn không có những tiến bộ đáng kể và hệ quả là số tiền chi cho nghiên cứu giảm mạnh. Vào cuối thập niên 1980, khi máy vi tính có tốc độ xử lý cao hơn đồng thời lại rẻ hơn thì người ta mới bắt đầu quan tâm hơn đến mô hình thống kê vốn đòi hỏi khả năng xử lý dữ liệu cực lớn mà trước đó không thể thực hiện được vì các nguyên nhân kỹ thuật cũng như kinh tế.

Lĩnh vực dịch tự động trong vài năm qua đã có những thay đổi lớn, có rất nhiều nghiên cứu dựa trên các nền tảng thống kê và ví dụ mẫu. Hiện nay có một số công ty xây dựng chương trình dựa trên thống kê như Language Weaver (chuyên cung cấp các sản phẩm và dịch vụ thương mại liên quan đến dịch thuật), Google và Microsoft cũng có các sản phẩm tương tự do chính họ giữ bản quyền. Một hướng tiếp cận mới là kết hợp (lai ghép) các phương pháp với nhau, như những nghiên cứu phối hợp giữa các nguyên tắc cú pháp và hình thái học vào trong các hệ thống thống kê.

Những năm thập niên 1960 vấn đề dịch tự động cho tiếng Việt đã bắt đầu được nghiên cứu, hầu hết đều do các nguyên nhân chính trị và quân sự. Các tài liệu nước ngoài cho thấy, được sự bảo trợ của Không lực Hoa Kỳ, Bernard E. Scott thành lập công ty Logos vào năm 1969 với mục đích tiếp tục nghiên cứu việc tổ chức hệ thống dịch tự động từ tiếng Anh ra tiếng Việt. Scott bắt đầu chuẩn bị cho việc tổ chức hệ thống dịch tự động này vào mùa xuân năm 1965 tại Viện công nghệ máy tính tại New York, Mỹ. Vào khoảng tháng 6 năm 1970 hệ thống dịch tự động có tên Logos I ra đời với từ điển tự động hóa hỗ trợ chỉ có hơn 1.000 từ tiếng Việt, tác giả của hệ thống này là Byrne, Charles E.; Scott, Bernard E.; Binh, Truong N [2]. Nhưng hệ thống này không tồn tại được lâu, việc nghiên cứu của Scott chấm dứt vào năm 1973. Cũng trong khoảng thời gian này, một dự án khác về xây dựng hệ thống dịch tự động từ tiếng Anh ra tiếng Việt đã được tiến hành vào đầu thập niên 1970 tại Tập đoàn viễn thông Xyzyx, California. Hệ thống này đầu tiên được xây dựng để dịch văn bản Anh - Pháp về vũ trụ học trên máy IBM 360 theo nguyên tắc hoạt động tương tự như của hệ thống Logos. Tuy nhiên, hệ dịch máy Anh-Việt được sử dụng rộng rãi tại Việt nam đầu tiên là EVTRAN - 1997. Và sau đó EVTRAN 2.0, 1999 với hơn 200.000 từ và cụm từ. Từ năm 2006, bản EVTRAN 3.0 (được gọi là Ev-Shuttle) biên dịch văn bản hai chiều Anh-Việt và Việt-Anh (với hơn 500.000 mục từ vựng).