Hướng dẫn học sinh làm một số đề nghị luận văn học kiểu bài so sánh

DÀN Ý KHÁI QUÁT

Vì là một bài nghị luận nên bố cục một bài văn so sánh văn học cũng có ba phần như một bài nghị luận thông thường. Tuy nhiên chức năng cụ thể của từng phần lại có những điểm khác biệt so với kiểu bài nghị luận về một tác phẩm, một đoạn trích văn bản thơ, đoạn trích văn bản văn xuôi, hay kiểu bài cảm nhận về một vấn đề văn học khác. Dàn ý khái quát của kiểu bài này như sau :

MỞ BÀI

– Dẫn dắt (mở bài trực tiếp không cần bước này)

– Giới thiệu khái quát về đối tượng so sánh.

THÂN BÀI

1. Làm rõ đối tượng thứ nhất (bước này cần vận dụng kết hợp nhiều thao tác lập luận nhưng chủ yếu là thao tác lập luận phân tích).

2. Làm rõ đối tượng thứ hai ( bước này thực hiện các thao tác như phần trên)

3. So sánh : Nét tương đồng và khác biệt giữa hai đối tượng trên cả hai bình diện nội dung và hình thức nghệ thuật (bước này cần vận dụng nhiều thao tác lập luận nhưng chủ yếu  là thao tác lập luận phân tích và thao tác lập luận so sánh).

4. Lí giải sự khác biệt : Thực hiện thao tác này cần dựa vào ba tiêu chí cơ bản sau :

– Bối cảnh xã hội, lịch sử, văn hóa – môi trường tồn tại của đối tượng nghị luận.

– Tư tưởng, phong cách của nhà văn.

– Đặc trưng thi pháp của thời kì văn học

Bước này cần vận dụng nhiều thao tác lập luận phân tích nhưng chủ yếu là thao tác lập luận phân tích.

 KẾT BÀI

– Khái quát những nét giống nhau và khác nhau tiêu biểu

– Nêu những cảm nghĩ của bản thân

Bây giờ ta sẽ thử kiểm định dàn bài trên bằng cách so sánh với đáp án câu III.a – Đề thi tuyển sinh Đại học – Cao đẳng năm 2009, khối C như sau :

Câu III.a. Theo chương trình chuẩn (5.0 điểm)

Cảm nhận của anh/chị về những vẻ đẹp khuất lấp của nhân vật người vợ nhặt (Vợ nhặt – Kim Lân) và nhân vật người đàn bà hàng chài (Chiếc thuyền ngoài xa – Nguyễn Minh Châu).

Mục đích và yêu cầu của kiểu bài này là người viết trên cơ sở cảm nhận được cái hay về nội dung và vẻ đẹp về nghệ thuật của hai đoạn văn, so sánh để thấy được sự khác nhau của hai đoạn văn đó trên cả bình diện nội dung và nghệ thuật để từ đó thấy được sự giống và khác nhau trong phong cách nghệ thuật cũng như sự đóng góp của hai nhà văn đó cho nền văn học nước nhà. Cụ thể

MỞ BÀI

Giới thiệu khái quát về đối tượng so sánh

Giới thiệu khái quát về hai nhân vật trong hai tác phẩm :

– Kim Lân là nhà văn chuyên viết về nông thôn và cuộc sống người dân quê, có sở trường về truyện ngắn. Vợ nhặt là truyện ngắn xuất sắc , viết về tình huống "nhặt vợ" độc đáo, qua đó thể hiện niềm tin mãnh liệt vào phẩm chất tốt đẹp của những con người bình dị trong nạn đói thê thảm.

– Nguyễn Minh Châu là nhà văn tiêu biểu thời chống Mỹ, cũng là cây bút tiên phong thời đổi mới. Chiếc thuyền ngoài xa là truyện ngắn xuất sắc ở thời kì sau, viết về lần giáp mặt của một nghệ sĩ với cuộc sống đầy nghịch lí của một gia đình hàng chài, qua đó thể hiện lòng xót thương, nỗi lo âu đối với con người và những trăn trở về trách nhiệm của người nghệ sĩ.

THÂN BÀI

1 Làm rõ đối tượng thứ nhất : Nhân vật người vợ nhặt :

– Giới thiệu chung : Tuy không miêu tả thật nhiều nhưng nhân vật người vợ nhặt vẫn là một trong ba nhân vật quan trọng của tác phẩm. Nhân vật này được khắc họa sống động, theo lối đối lập giữa bề ngoài và bên trong, ban đầu và về sau.

– Một số vẻ đẹp khuất lấp tiêu biểu :

+ Phía sau tình cảnh trôi dạt, vất vưởng là một lòng ham sống mãnh liệt. (dẫn chứng)

+ Phía sau vẻ nhếch nhác, dơ dáng, lại là một người biết điều, ý tứ.(dẫn chứng)

+ Bên trong vẻ chao chát, cong cớn, chỏng lỏn lại là một người phụ nữ hiều hậu, đúng mực, biết lo toan. (dẫn chứng)

2. Làm rõ đối tượng thứ hai : Nhân vật người đàn bà hàng chài

– Giới thiệu chung : Là nhân vật chính, có vai trò quan trọng với việc thể hiện tư tưởng của tác phẩm. Nhân vật này được khắc họa sắc nét, theo lối tương phản giữa bên ngoài và bên trong, giữa thân phận và phẩm chất.

– Một số vẻ đẹp khuất lấp tiêu biểu.

+ Bên trong ngoại hình xấu xí, thô kệch là một tấm lòng nhân hậu, vị tha, độ lượng, giàu đức hi sinh. (dẫn chứng)

+ Phía sau vẻ cam chịu, nhẫn nhục vẫn là một người có khát vọng hạnh phúc, can đảm, cứng cỏi. (dẫn chứng)

+Phía sau vẻ quê mùa, thất học lại là một người phụ nữ thấu hiểu, sâu sắc lẽ đời. (dẫn chứng)

3. So sánh : Nét tương đồng và kgác biệt giữa hai đối tượng trên cả hai bình diện nội dung và hình thức nghệ thuật :

– Tương đồng : Cả hai nhân vật đều là những thân phận bé nhỏ, nạn nhân của hoàn cảnh. Những vẻ đẹp đáng trân trọng của họ đều bị đời sống cơ cực lam lũ làm khất lấp. Cả hai đều khắc họa bằng những chi tiết chân thực…

– Khác biệt : Vẻ đẹp được thể hiện ở nhân vật người vợ nhặt chủ yếu là phẩm chất của một nàng dâu mới, hiện lên qua các chi tiết đầy dư vị hóm hỉnh, trong nạn đói thê thảm. Vẻ đẹp được khắc sâu ở nhân vật người đàn bà hàng chài là những phẩm chất  của một người mẹ nặng gánh mưu sinh, hiện lên qua các chi tiết đầy kịch tính, trong tình trạng bạo lực gia đình…

4. Lí giải sự khác biệt : Thực hiện thao tác này cần dựa trên ba tiêu chí cơ bản như đã nói ở phần trên.

+ Vẻ đẹp khuất lấp của người vợ nhặt được đặt trong quá trình phát triển, biến đổi từ thấp đến cao (cảm hứng lãng mạn), trong khi đó người đàn bà hàng chài lại tĩnh tại, bất biến như một hiện thực nhức nhối đang tồn tại (cảm hứng thế sự – đời tư trong khuynh hướng nhận thức lại)

+  Sự khác biệt giữa con người giai cấp (Vợ nhặt) với quan niệm con người đa dạng phúc tạp (Chiếc thuyền ngoài xa) đã tạo ra sự khác biệt này.

KẾT BÀI

– Khái quát những nét giống và khác nhau tiêu biểu và nêu những cảm nghĩ của bản thân. (Học sinh dựa vào gợi ý trên để viết kết bài. Có nhiều cách kết bài khác nhau, hướng dẫn trên chỉ có tính chất tham khảo)

Bảng so sánh trên đây dã chỉ ra rằng, dàn bài khái quát mà tôi đề xuất về cơ bản đã thể hiện được một cách tuần tự hệ thống ý trong đáp án của đề thi tuyển sinh Đại học – Cao đẳng khối C năm 2009. Tiếc rằng, trong đáp án của đề thi tuyển sinh Đại học – Cao đẳng khối C năm 2009 lại chưa yêu cầu  so sánh về nghệ thuật xây dựng nhân vật và yêu cầu lí giải về nguyên nhân sự khác biệt giữa hai nhân vật là do đâu. Rất có thể, hội đồng ra đề đã ý thức rằng nếu thêm phần này vào sẽ là "quá sức" đối với thí sinh, vì rằng để trả lời cho câu hỏi này, học sinh phải nắm vững đặc điểm hoàn cảnh lịch sử, xã hội văn hóa, phải nắm được phong cách nghệ thuật nhà văn, đặc trưng thi pháp của mỗi thời kì… Theo tôi, kiểu bài so sánh văn học cần phải có thêm hai phần này và đối với đề thi khối C yêu cầu ở đáp án có mức độ khó cao hơn ở các khối khác. Có như vậy mới đánh giá đúng năng lực của học sinh thi vào khối C (đề của khối C thường khó hơn các khối thi khác có thi môn Ngữ văn). Hơn thế, trong quá trình thực hiện yêu cầu phân hóa trong việc ra đề thi thì yêu cầu này cần phải được chú trọng hơn bao giờ hết.

Trong quá trình làm bài, học sinh không nhất thiết phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình trên. Có thể phối hợp nhiều bước cùng một lúc. Chẳng hạn, có thể đồng thời vừa phân tích làm rõ, vừa thực hiện nhiệm vụ so sánh trên hai bình diện nội dung và hình thức nghệ thuật, vừa lí giải nguyên nhân vì sao có sự khác biệt. Hoặc chỉ trong bước so sánh, học sinh có thể vừa so sánh, vừa lí giải. Tuy nhiên, nếu thực hiện theo quy trình này thì bài viết không khéo rơi vào rối rắm, luẩn quẩn. Tốt nhất là hướng dẫn học sinh thực hiện từng bước theo như dàn ý khái quát.

II/ MỘT SỐ DẠNG ĐỀ NGHỊ LUẬN KIỂU BÀI SO SÁNH THƯỜNG GẶP

Như tôi đã trình bày, kiểu bài so sánh văn học có yêu cầu so sánh khá phong phú, đa dạng khó có thể tìm ra một dàn ý khái quát thỏa mãn tất cả các dạng đề bài. Trong yêu cầu từng đề bài cụ thể thuộc kiểu bài này, học sinh cần linh hoạt, sáng tạo. Vấn đề cốt tủy của mọi bài nghị luận là làm thế nào để vừa "trúng" vừa "hay". Nguyên tắc trình bày một bài nghị luận so sánh văn học cũng không đi ra ngoài mục đích đó. Sau đây là một số dạng đề so sánh thường gặp.

1. So sánh về phong cách sáng tác của một nhà văn ở hai giai đoạn khác nhau.

Mục đích của kiểu bài này là giúp học sinh nhận rõ được sự thống nhất và thay đổi trong phong cách nghệ thuật của một nhà văn suốt quá trình sáng tác. Kiểu bài này được cụ thể hóa bằng một hệ thống dàn ý chi tiết sau :

a/ Yêu cầu về kĩ năng :

Sử dụng thao tác lập luận so sánh, phân tích bình luận.

b/ Yêu cầu về kiến thức :

– Cần chỉ ra sự thống nhất trong phong cách của nhà văn trong cả quá trình sáng tác.

– Chỉ ra những thay đổi đáng kể trong phong cách nghệ thuật ở giai đoạn sáng tác sau đó.

– Lí giải nguyên nhân cụ thể về sự thay đổi đó.

(Yêu cầu học sinh cần nhớ trong chương trình Ngữ văn THPT có ba tác gia : Tố Hữu ; Hồ Chí Minh ; Nguyễn Tuân là có thể so sánh ở kiểu bài này).

Đối với kiểu bài so sánh về sự giống nhau và khác nhau trong phong cách nghệ thuật của một nhà văn ở hai giai đoạn sáng tác sẽ có hai dạng đề.

Dạng thứ nhất : Tái hiện kiến thức.

Ví dụ 1 : Đề bài :

 Anh/chị hãy nêu sự giống nhau và thay đổi trong phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân trước và sau cách mạng tháng tám 1945.

Yêu cầu của kiểu bài này là học sinh tái hiện kiến thức cơ bản trong bài giới thiệu về tác gia Nguyễn Tuân trong chương trình Ngữ văn 12 nâng cao. Việc nắm vững kiến thức cơ bản này sẽ là chìa khóa để học sinh hiểu được những tác phẩm của Nguyễn Tuân.

MỞ BÀI

Giới thiệu khái quát về Nguyễn Tuân trong đời sống văn học nước nhà.

THÂN BÀI

LĐ 1. Nét chung trong phong cách nghệ thuật

– Cái Tôi "Tài hoa – Uyên bác – Độc đáo"

– Tiếp cận cảnh vật nghiêng về góc độ văn hóa thẩm mỹ, cảnh tráng lệ, có tính cách sinh động, cảnh thường đập mạnh vào giác quan.

– Tiếp cận con người nghiêng về góc độ tài hoa nghệ sĩ, đó là những con người hội tụ cả : Tài – Tâm – Khí phách mà Nguyễn Tuân gọi đó là "Thiên lương" và thường đặt nhân vật vào một tình huống oái oăm để bộc lộ tính cách, Nhân vật không phụ thuộc vào hoàn cảnh, luôn chủ động và vượt lên hoàn cảnh bằng bản lĩnh phi thường. Truyện của Nguyễn Tuân mang giá trị nhân văn sâu sắc.

– Ngôn ngữ : Điêu luyện, dùng từ Hán – Việt, miêu tả sự vật, cảnh vật dưới nhiều góc độ và bằng sự quan sát của nhiều ngành nghệ thuật khác nhau.

LĐ 2. Nét riêng :

+ Trước cách mạng tháng Tám 1945.

– Thể loại truyện ngắn, có yếu tố của tùy bút (cảm xúc của cái tôi qua thái độ, tình cảm của nhà văn). Có sự dung hòa giữa lãng mạn và hiện thực.

– Có sự đối lập trong nghệ thuật giữa cái cao thượng với cái tầm thường, giữa cổ và kim, nhân vật là những kẻ sĩ tài hoa bất đắc chí, những con người trong quá khứ "Vang bóng một thời".

+ Sau cách mạng :

– Thể loại tùy bút có yếu tố truyện ngắn (Xây dựng nhân vật, cốt truyện, tình tiết…)

– Cảm hứng thiên về thiên nhiên tráng lệ

– Nhân vật khác trước : là những con người của hiện tại, những con người của đời thường trên mặt trận chống quân thù và trong cuộc sống lao động sản xuất.

LĐ 3. Lí giải nguyên nhân

– Hoàn cảnh sống : Trước cách mạng tháng Tám và sau cách mạng đã có sự thay đổi.

– Tư tưởng : "Là nhà văn suốt đời đi săn tìm cái đẹp" (Nguyễn Đăng Mạnh) nên sau cách mạng tháng Tám 1945, Nguyễn Tuân đã hòa nhập nhanh chóng với cuộc kháng chiến, săn tìm được nhiều cái đẹp trong đời sống chiến đấu và lao động sản xuất…

– Đặc trưng thi pháp :Văn học sau 1945 thiên về khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn, ông đã tìm đến với thể loại tùy bút để thỏa mãn với năng lực sáng tạo nghệ thuật của mình.

LĐ 4. Đánh giá : Khẳng dịnh sự đóng góp to lớn của Nguyễn Tuân cho nền văn học nước nhà.

KẾT LUẬN

 Nêu ấn tượng của bản thân về tác giả Nguyễn Tuân.

Ví dụ 2 : Đề bài :

(1). "Biết đọc vỡ sách thánh hiền, từ những ngày nào, cái sở nguyện của viên quan coi ngục này là có một ngày kia được treo ở nhà mình một đôi câu đối do tay ông Huấn Cao viết. Chữ ông Huấn Cao đẹp lắm, vuông lắm. Tính ông vốn khoảnh, trừ chỗ tri kỉ, ông ít chịu cho chữ. Có được chữ ông Huấn mà treo là có một báu vật trên đời. Viên quản ngục khổ tâm nhất…thì ân hận suốt đời" (Chữ người tử tù)

(2). "Ông lái đò nắm chắc binh pháp của thần sông thần đá. Ông đã thuộc quy luật phục kích của lũ đá nơi cửa ải(…) Cưỡi lên thác sông đà, phải cưỡi đến cùng như cưỡi hổ. Dòng thác hùm beo đang hùng hục tế mạnh trên sông đá. Nắm chặt lấy được cái bờm sóng đúng luồng rồi, ông đò ghì cương lái, bám chắc lấy luồng nước đúng mà phóng nhanh vào cửa sinh, mà lái miết một đường thẳng chéo về phía cửa đá ấy… đứa thì ông đò đè sấn lên mà chặt đôi ra để mở đường tiến. (Người lái đò sông Đà)

   Từ hai đoạn văn trên, anh/chị hãy chỉ ra sự thống nhất và thay đổi trong phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân trước và sau cách mạng tháng Tám 1945.

 

Mục đích của kiểu bài này là học sinh vận dụng kĩ năng cảm nhận cái hay, cái đẹp của hai đoạn văn và từ đó vận dụng thao tác lập luận phân tích, so sánh để làm nổi bật sự giống nhau và khác nhau trong phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân ở hai thời kì sáng tác qua hai đoạn trích văn bản cụ thể.

Ta có thể xây dựng một dàn ý với những yêu cầu sau :

MỞ BÀI

Dẫn dắt  và giới thiệu về hai đoạn trích, từ đó khẳng định cả hai đoạn văn trên đều thể hiện được tư tưởng và phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân.

THÂN BÀI

LĐ 1. Giới thiệu hoàn cảnh sáng tác và vị trí của hai đoạn trích.

LĐ 2. Nét chung :

– Cả hai đoạn trích đều đã thể hiện được một cái "Tôi" : Tài hoa – Độc đáo – Uyên bác.

– Cách tiếp cận cảnh vật : Nghiêng về góc độ văn hóa thẩm mỹ, cảnh sắc tráng lệ, dữ dội, đập mạnh vào giác quan (Người lái đò sông Đà).

– Miêu tả con người : Là những con người có khí phách, tài hoa :

+ Ngục quan : Tuy không có tài sáng tạo cái đẹp nhưng lại có tài cảm thụ và thưởng thức cái đẹp…(dẫn chứng)

+ Ông lái đò : Chèo đò trên dòng nước hung bạo thuần thục, khéo léo đến tài hoa…

– Ngôn ngữ : Sử dụng ngôn ngữ và cách quan sát, miêu tả, dựng cảnh bằng con mắt của nhiều ngành nghệ thuật và khoa học khác nhau. (Dẫn chứng).

LĐ 3. Nét riêng :

– Đoạn trích trong truyện ngắn Chữ người tử tù :

+ Thể loại : truyện ngắn có pha chất tùy bút (Cảm xúc của cái "tôi" qua thái độ của nhà văn với nhân vật) (Dẫn chứng)

+ Có sự đối lập : Sự đấu tranh tư tưởng của Ngục quan, một con người đại diện cho bộ máy cai trị của chính quyền thực dân phong kiến lại ngưỡng mộ và tôn thờ vẻ đẹp tài hoa nghệ sĩ của một tử tù. Đối lập giữa cái thiện, cái đẹp với cái ác, cái xấu ; giữa cái cao cả và cái tầm thường…

+ Ngôn ngữ : Dùng từ Hán Việt, tạo không khí cổ kính, trang nghiêm.

– Đoạn trích trong tùy bút Người lái đò sông Đà.

+ Thể loại : Tùy bút có yếu tố của truyện ngắn (Cốt truyện, tình huống, nhân vật…).

+ Nhân vật : Là con người trong lao động sản xuất.

+ Ngôn ngữ : Có sử dụng các thuật ngữ của lĩnh vực quân sự tạo không khí trận mạc căng thẳng, cam go quyết liệt.

+ Sử dụng biện pháp nghệ thuật so sánh, nhân hóa làm cho cảnh vật sống động.

LĐ 4. Lí giải về sự khác nhau :

– Hoàn cảnh xã hội và đặc điểm thẩm mỹ, đặc điểm thi pháp có sự thay đổi : văn học sau 1945 mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn.

– Tình cảm của nhà văn đã có sự thay đổi, không còn "bất mãn" như trước 1945.

LĐ 5. Đánh giá : Khẳng định sự đóng góp to lớn của Nguyễn Tuân cho nền văn học nước nhà.

KẾT LUẬN

 Khái quát những nét giống nhau và khác nhau tiêu biểu, đồng thời nêu cảm nghĩ của bản thân.

2. So sánh về phong cách nghệ thuật của hai nhà văn ở một giai đoạn sáng tác

 Mục đích của kiểu bài này là giúp học sinh thấy được những điểm giống nhau và khác nhau trong phong cách nghệ thuật của hai nhà văn trong một giai đoạn sáng tác, thấy được sự đóng góp của họ cho nền văn học nước nhà trong giai đoạn đó. Để làm một cách có hiệu quả và thống nhất, người viết cần đáp ứng được một số yêu cầu cơ bản sau.

a/ Yêu cầu kĩ năng : Sử dụng thao tác phân tích, bình luận, so sánh.

b/ Yêu cầu kiến thức :

– Cần chỉ ra sự thống nhất trong phong cách nghệ thuật của hai nhà văn trong quá trình sáng tác.

– Chỉ ra những nét khác biệt trong phong cách nghệ thuật của hai nhà văn.

– Lí giải nguyên nhân của sự khác biệt.

– Đánh giá về sự đóng góp của hai nhà văn cho nền văn học.

Ví dụ : Đề bài.

(1). "Đá ở đây từ ngàn năm vẫn mai phục hết trong lòng sông, hình như mỗi lần có chiếc thuyền nào xuất hiện ở quãng ầm ầm mà quạnh hiu này, mỗi lần có chuếc thuyền nào nhô vào đường ngoặt sông là một số hòn lại nhổm cả dậy để vồ lấy thuyền. Mặt hòn nào hòn nấy trông cũng ngỗ ngược, hòn nào cũng nhăn nhúm, méo mó hơn cả cái mặt nước chỗ này".   

                                                            (Người lái đò sông Đà – Nguyễn Tuân)

(2). "Trước khi về đến vùng châu thổ êm đềm, nó đã là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những thác, cuộn xoáy như những cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn, và cũng có lúc nó trở nên dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng. Giữa lòng Trường Sơn, sông Hương đã sống một nửa cuộc đời mình như một cô giá Di – gan phóng khoáng và man dại".

                                  (Ai đã đặt tên cho dòng sông – Hoàng Phủ Ngọc Tường)

    Anh/chị hãy làm sáng tỏ những nét giống nhau và khác nhau trong phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân và Hoàng Phủ Ngọc Tường qua hai đoạn trích trên.

Những yêu cầu cơ bản :

MỞ BÀI :

  Giới thiệu được cảm hứng chung của hai đoạn văn trên : Đều thể hiện được cảm xúc mãnh liệt trước vẻ đẹp của cảnh sắc thiên nhiên, qua đó bộc lộ được tình yêu quê hương đất nước và niềm tự hào trước vẻ đẹp của đất nước.

THÂN BÀI

LĐ 1. Giới thiệu ngắn gọn về hai tác giả và hoàn cảnh sáng tác của hai tác phẩm.

LĐ 2. Những nét chung : Đều thể hiện được cái tôi tài hoa, phóng túng. Cảm hứng mãnh liệt trước cảnh sắc thiên nhiên.

LĐ 3. Những nét khác biệt :

– Phân tích đoạn văn (1) :

+ Tiếp cận cảnh vật : Nghiên về gốc độ văn hóa thẩm mỹ. Sự vật có cá tính mạnh mẽ, sống động. (Dẫn chứng và phân tích).

+ Đậm yếu tố truyện ngắn : Có tình huống, sự việc…(dẫn chứng và phân tích).

+ Bút pháp miêu tả : Vận dụng cách quan sát của nhiều ngành nghệ thuật khác nhau để miêu tả sự vật (dẫn chứng và phân tích).

+ Ngôn ngữ : Uyên bác, sắc sảo, tài tình…(dẫn chứng và phân tích).

– Phân tích đoạn văn (2) :

+ Tiếp cận cảnh vật nghiêng về góc độ văn hóa lịch sử (dẫn chứng và phân tích)

+ Thể hiện cái tôi trữ tình đậm nét : Sự say mê tìm tòi, quan sát, tích lũy…(Dẫn chứng và phân tích).

+ Bút pháp miêu tả : Sử dụng nhiều biện pháp : So sánh, liệt kê (dẫn chứng và phân tích)

+ Ngô ngữ : Sử dụng lời văn thật đẹp, thật sang (dẫn chứng và phân tích)

LĐ 4. Lí giải về sự khác biệt :

– Hoàn cảnh sống, hoàn cảnh sáng tác.

– Quan điểm thẩm mỹ :

+ Nguyễn Tuân không thích sự hời hợt bằng phẳng mà thích cái đẹp phải nổi loạn.

+ Hoàng Phủ Ngọc Tường : Yêu cảnh sắc thiên nhiên gắn với truyền thống văn hóa, lịch sử được viết bằng ngòi bút thật đẹp, thật sang

– LĐ 5 : Đánh giá về sự đóng góp của hai tác giả trên cho nền văn  học nước nhà giai đoạn 1945 – đến nay.

KẾT LUẬN :

– Khái quát những nét giống nhau và khác nhau cơ bản.

– Nêu cảm xúc của bản thân.

3. So sánh về phong cách nghệ thuật của hai nhà văn ở hai giai đoạn sáng tác.

Đây là một dạng đề khó, thường dành cho đối tượng theo học chương trình nâng cao, yêu cầu học sinh tích hợp được kiến thức một cách khoa học không những chỉ làm sáng tỏ được vẻ đẹp của văn bản mà còn chỉ ra được những nét giống nhau và khác nhau, lí giải được nguyên nhân của sự khác nhau đó. Nhưng về cơ bản, kiểu bài này áp dụng một cách đầy đủ những yêu cầu của dàn ý khái quát đã trình bày ở phần trên.

Ví dụ :

(1)   Thôn Đoài ngồi nhớ thôn Đông,

Một người chín nhớ mười mong một người.

Gió mưa là bệnh của giời,

Tương tư là bệnh  của tôi yêu nàng.

Hai thôn chung lại một làng,

Cớ sao bên ấy chẳng sang bên này ?

Ngày qua ngày lại qua ngày,

Lá xanh nhuộm đã thành cây lá vàng.

(Tương tư – Nguyễn Bính SGK Ngữ văn 11 NC tập 1- trang 55 )

 (2)   on sóng dưới lòng sâu

Con sóng trên mặt nước

Ôi con sóng nhớ bờ

Ngày đêm không ngủ được

Lòng em nhớ đến anh

Cả trong mơ còn thức

(Sóng – Xuân Quỳnh SGK Ngữ văn12 NC tập 1 trang 121)

Anh/chị hãy làm sáng tỏ những nét đặc sắc trong phong cách nghệ thuật của Nguyễn Bính và Xuân Quỳnh qua hai đoạn thơ trên.

Yêu cầu cơ bản :

MỞ BÀI : Cần nêu được cảm hứng bao trùm cả hai đoạn trích : Cả hai đoạn trích đều làm  nổi bật được một đặc điểm trong bản chất của tình yêu, đó là sự thủy chung trong tình yêu được biểu hiện qua nỗi nhớ.

THÂN BÀI :

LĐ 1. Giới thiệu về tác giả (tư tưởng và phong cách của hai nhà thơ), hoàn cảnh sáng tác của hai tác phẩm và vị trí của đoạn trích.

LĐ 2. Khái quát về sự giống nhau

– Đề tài : Đều viết về tình yêu đôi lứa, một đề tài quen thuộc trong thơ ca.

– Nghệ thuật : Đều sử dụng chất liệu dân gian (sử dụng các hình tượng nghệ thuật truyền thống) và biện pháp tu từ ẩn dụ.

LĐ 3.  Khái quát về sự khác nhau :

– Phân tích đoạn thơ (1)

+ Thể hiện được bản chất của sự tương tư : một tình yêu đơn phương, có sự nhớ nhung và trách móc.

+ Nghệ thuật : Mượn hình ảnh ước lệ và sử dụng một cách sáng tạo thành ngữ. Có sự ảnh hưởng sâu sắc của thơ mới.

– Phân tích đoạn thơ (2)

+ Bộc lộ rõ tình cảm của người con gái trong tình yêu : Nỗi nhớ người yêu, khẳng định một tình yêu chung thủy son sắc.

+ Nghệ thuật : Xây dựng hai hình tượng sóng đôi (Sóng và Em), sử dụng biện pháp nghệ thuật nhân hóa và so sánh.

LĐ 4. Giải thích về sự giống nhau và khác nhau.

– Nguyễn Bính :

+ Là người nhạy cảm với thời đại đầy biến động, trong đó những nề nếp nghìn đời sau lũy tre xanh đang bị lung lay trước sự xâm nhập của cuộc sống đô thị. Nguyễn Bính là một nhà thơ mới nhưng lại trở về đào sâu vào truyền thống văn hóa dân gian nên đã đem đến cho thơ một vẻ đẹp chân quê.

+ Tương tư sáng tác trước cách mạng tháng Tám 1945 nên có sự ảnh hưởng sâu sắc của thơ mới lãng mạn.

– Xuân Quỳnh :

+ Thể hiện một tiếng lòng của một tâm hồn phụ nữ nhiều trắc ẩn, vừa hồn nhiên, tươi tắn, vừa chân thành, đằm thắm và luôn da diết trong khát vọng bình dị về hạnh phúc đời thường.

+ Bài thơ Sóng sáng tác lấy cảm hứng từ chuyến đi vè vùng biển Diêm Điền (Thái Bình), trước những con sóng biển đã gợi cảm hứng cho tác giả, đồng thời bài thơ có sự ảnh hưởng của cảm hứng lãng mạn sau cách mạng tháng Tám 1945.

LĐ 5. Đánh giá : Cả hai nhà thơ đã có sự đóng góp tích cực cho thơ ca ở hai thời kì trước và sau cách mạng tháng Tám 1945.

KẾT LUẬN :

– Nêu khái quát những điểm giống nhau và khác nhau.

– Nêu cảm xúc của người viết.

4. So sánh về đề tài, nhân vật, tình huống, cốt truyện, cái tôi trữ tình, chi tiết nghệ thuật.

Đối với kiểu bài này yêu cầu học sinh thực hiện đầy đủ các bước như dàn ý khái quát.

Ví dụ : Cảm nhận của anh/chị về hình tượng bóng tối và ánh sáng trong hai truyện ngắn "Hai đứa trẻ" của Thạch lam và "Chữ người tử tù" của Nguyễn Tuân.

Yêu cầu như sau.

MỞ BÀI :

 Giới thiệu khái quát về hai đối tượng so sánh (cảm nhận).

THÂN BÀI :

LĐ 1. Làm rõ đối tượng thứ nhất.

– Giới thiệu về tác giả, hoàn cảnh sáng tác truyện ngắn Hai đứa trẻ, cần lưu ý rằng những truyện của Thạch Lam thường lấy cảm hứng từ những kí ức trong cuộc đời nhà văn để sáng tạo nên cốt truyện.

– Phân tích hình tượng ánh sáng : Có hai loại ánh sáng trong truyện đó là ánh sáng gần (ngọn đèn, bếp lửa, con đom đóm) loại ánh sáng này yếu ớt, lù mù gợi cuộc sống leo tét, uể oải, nó tồn tại dai dẳng, gợi lên cuộc sống lạc hậu, tù đọng, không biết đến ngày mai. Ánh sáng xa (Ánh đèn điện của bờ hồ, Hà Nội rực sáng, ánh sáng của đoàn tàu, ánh sáng của dải Ngân Hà) đó là ánh sáng rực rỡ, ánh sáng của những ước mơ, hi vọng, nó chỉ thoáng qua. (Dẫn chứng)

– Hình tượng bóng tối : Bóng tối có sự lan tỏa theo không gian, mỗi lúc một lớn hơn và bao trùm cả phố huyện và cuối cùng ngập đầy dần trong mắt. gợi lên cuộc sống tù đọng, bế tắc, ngột ngạt, nghèo đói, không lối thoát.(Dẫn chứng)

– Nghệ thuật : Lời văn giản dị, nhẹ nhàng nhưng tạo nên ấn tượng mạnh mẽ, cảnh vật gợi buồn, điều này chỉ có thể gặp trong thơ mới nên truyện của Thạch Lam có dung hòa giữa lãng mạn và hiện thực. (Dẫn chứng)

LĐ 2. Làm rõ đối tượng thứ hai.

– Hình tượng ánh sáng : Biểu tượng cho cái Đẹp, cái Dũng, cái Thiên Lương của con người. Cái đẹp bao giờ cũng chiến thắng. (Dẫn chứng)

– Hình tượng bóng tối : Biểu tượng cho sự tàn bạo, dơ bẩn của xã hội phong kiến suy đồi. Sự xấu xa đê tiện cái thấp hèn. (Dẫn chứng)

– Nghệ thuật : Ẩn dụ, giọng văn trang nghiên cổ kính (Dẫn chứng)

LĐ 3. So sánh sự giống nhau và khác nhau trên cả bình diện nội dung và hình thức nghệ thuật.

– Giống nhau : Đều sử dụng hình tượng ánh sáng và bóng tối để tạo ý đồ riêng cho sáng tạo nghệ thuật. Đều sử dụng biện pháp nghệ thuật đối lập. Hình tượng bóng tối đều nói về cái âm u, tù túng, xấu xa ngột ngạt của xã hội. Ánh sáng đều hướng con người đến cái cao thượng, vươn tới những khát vọng cao đẹp.

– Khác biệt :

+ Nguyễn Tuân : Hình tượng ánh sáng và bóng tối vừa có sự đối lập, vừa có sự bổ sung, nâng đỡ, đồng thời có sự chuyển hóa từ bóng tối ra ánh sáng.

+ Thạch Lam : Bóng tối vừa mang ý nghĩa biểu tượng cho cuộc sống tù đọng bế tắc, quẩn quanh nơi phố huyện vừa được sử dụng như một phông nền chính làm nổi bật giá trị nhân văn của tác phẩm.

LĐ 4. Lí giải về sự khác biệt.

– Nguyễn Tuân : Cảm hứng thẩm mỹ bắt nguồn từ cái đẹp lớn lao, cao cả, bi hùng hoặc mô tả những con người có nhân cách lớn… nên dựa trên thủ pháp nghệ thuật đối lập gay gắt, ánh sáng và bóng tối cũng được sử dụng nhằm miêu tả những tương phản mạnh mẽ, những chuyển biến bất ngờ, đột ngột. Đó vừa là một thủ pháp trong xây dựng tình huống truyện, vừa là sự dẫn dắt đi đến kết thúc của sự chiến thắng giữa chân lí, cái đẹp với cái xấu, cái ác.

– Thạch Lam : Chú ý đến cái bình dị, nhỏ nhoi trong cuộc sống nên ánh sáng và bóng tối trong tác phẩm của ông không có sự chuyển biến dữ dội, bất ngờ.

KẾT BÀI :

– Khái quát những nét giống nhau và khác nhau tiêu biểu.

– Có thể nêu cảm nghĩ của bản thân.