Đầu tư phát triển công nghiệp

Khái niệm ngành công nghiệp

Kinh tế học phân chia hệ thống kinh tế ra thành nhiều thành phần kinh tế khác nhau tuỳ theo mục đích nghiên cứu và giác độ nghiên cứu. Một trong những cách phân chia là các khu vực hoạt động của nền kinh tế được chia thành va nhóm ngành lớn : nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ.

Ngành công nghiệp là: " một ngành sản xuất vật chất độc lập có vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân, có nhiệm vụ khai thác tài nguyên thiên nhiên, chế biến tài nguyên và các sản phẩm nông nghiệp thành những tư liệu sản xuất và những tư liệu tiêu dùng".

Khái niệm này thuộc về những khái niệm cơ bản của kinh tế chính trị học. Theo khái niệm như vậy ngành công nghiệp đã có từ lâu, phát triển với trình độ thủ công lên trình độ cơ khí, tự động, từ chỗ gắn liền với nông nghiệp trong khuôn khổ của một nền sản xuất nhỏ bé, tự cung tự cấp rồi tách khỏi nông nghiệp bởi cuộc phân công lao động lần thứ hai để trở thành một ngành sản xuất độc lập và phát triển cao hơn qua các giai đoạn hợp tác giản đơn, công trường thủ công, công xưởng...

Các cách phân loại để nghiên cứu đầu tư phát triển công nghiệp :

Có rất nhiều cách phân loại ngành công nghiệp thành những phân ngành nhỏ để nghiên cứu.

Trong nghiên cứu các quan hệ công nghiệp, ngành công nghiệp được phân chia theo các khu vực công nghiệp nặng và công nghiệp nhẹ.

Để nghiên cứu tìm ra quy luật phát triển công nghiệp của nhiều nước, phù hợp với điều kiện nội tại của mỗi quốc gia và bối cảnh quốc tế, ngành công nghiệp còn được phân chia theo các cách phân loại sau:

• Công nghiệp phát triển dựa trên cơ sở tài nguyên.
• Công nghiệp sử dụng nhiều lao động.
• Công nghiệp đòi hỏi vốn đầu tư lớn.

Công nghiệp có hàm lượng công nghệ cao.

Theo cách phân loại truyền thống trước đây do Tổng cục Thống kê áp dụng, ngành công nghiệp được phân chia thành 19 phân ngành cấp II để thống kê số liệu, phục vụ nghiên cứu.

Hiện nay, Tổng cục Thống kê đã và đang chuyển sang hệ thống phân loại ngành theo tiêu chuẩn quốc tế (ISIC- International Standard Indutrial Clasification ). Theo hệ thống này, các phân ngành công nghiệp được mã hoá theo cấp 3 chữ số hoặc 4 chữ số ở mức độ chi tiết hơn.

Theo hệ thống phân loại này thì ngành công nghiệp gồm ba ngành gộp lớn:

-Công nghiệp khai khoáng.

-Công nghiệp chế tác.

-Công nghiệp sản xuất và cung cấp điện nước.

Cách phân loại như vậy nhấn mạnh vào tầm quan trọng của từng lĩnh vực phát triển công nghiệp. Trong chuyên đề này , khi nghiên cứu đầu tư phát triển công nghiệp, em xin tiếp cận ngành công nghiệp theo cách phân loại trên.

Khái niệm và nội dung của đầu tư phát triển công nghiệp.

Theo nghĩa hẹp: Thực chất của đầu tư phát triển công nghiệp là khoản đầu tư phát triển để tái sản xuất mở rộng ngành công nghiệp nhằm góp phần tăng cường cơ sở vật chất và phát triển công nghiệp, qua đó góp phần thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế quốc dân.

Theo nghĩa rộng: Nội dung đầu tư phát triển công nghiệp gồm: Các khoản chi trực tiếp cho sản xuất công nghiệp như: chi đầu tư xây dựng cơ bản trong công nghiệp, chi cho các chương trình, dự án thuộc về công nghiệp, chi hỗ trợ vốn lao động cho công nhân, ưu đãi thuế với các ngành công nghiệp, khấu hao cơ bản để lại doanh nghiệp và các khoản chi gián tiếp khác cho sản xuất công nghiệp như: chi hỗ trợ giải quyết việc làm cho lĩnh vực công nghiệp, chi trợ giá hoặc tài trợ đầu tư cho xuất bản và phát hành sách báo công nghiệp, kỹ thuật cho công nghiệp, chi cho tài sản cố định, phát thanh và truyền hình phục vụ công nghiệp, chi cho các cơ sở vật chất kỹ thuật của các cơ sở đào tạo chuyên môn-kỹ thuật công nghiệp (ở Việt Nam gồm: các khoa công nghiệp trong trường Đại học, trường Cao đẳng Mĩ thuật công nghiệp, các trường cao đẳng công nghiệp... ), chi cơ sở vật chất kỹ thuật cho hệ thống khoa học-công nghệ, điều tra khảo sát thuộc ngành công nghiệp, bảo hộ sở hữu công nghiệp... Với cách dùng như vậy, các khoản chi cho con người như giáo dục, đào tạo, khoa học, công nghệ... thậm chí cả việc trả lương cho các đối tượng cũng được gọi là đầu tư phát triển công nghiệp.

Do vậy, đầu tư phát triển công nghiệp theo nghĩa rộng có hai nội dung lớn:

• Đầu tư trực tiếp để tái sản xuất mở rộng ngành công nghiệp: đầu tư cho các chương trình, dự án sản xuất công nghiệp, hỗ trợ vốn lao động cho công nhân, đầu tư sản xuất công nghiệp trong các khu công nghiệp , khu chế xuất...

• Đầu tư gián tiếp phát triển công nghiệp: Xây dựng cơ sở hạ tầng phục vụ công nghiệp, đào tạo lao động hoạt động trong ngành công nghiệp..

Xuất phát từ đặc trưng kỹ thuật của hoạt động sản xuất công nghiệp, nội dung đầu tư phát triển công nghiệp bao gồm các hoạt động chuẩn bị đầu tư, mua sắm các đầu vào của quá trình thực hiện đầu tư, thi công xây lắp các công trình, tiến hành các công tác xây dựng cơ bản và xây dựng cơ bản khác có liên quan đến sự phát huy tác dụng sau này của công cuộc đầu tư phát triển công nghiệp.

Với nội dung của đầu tư phát triển công nghiệp trên đây, để tạo thuận lợi cho công tác quản lý việc sử dụng vốn đầu tư nhằm đem lại hiệu quả kinh tế xã hội cao, có thể phân chia vốn đầu tư thành các khoản sau:

• Những chi phí tạo ra tài sản cố định bao gồm:

• Chi phí ban đầu và đất đai.
• Chi phí xây dựng cấu trúc hạ tầng.
• Chi phí mua sắm, lắp đặt máy móc thiết bị, dụng cụ , mua sắm phương tiện vận chuyển phục vụ sản xuất công nghiệp.
• Chi phí khác.

• Những chi phí tạo tài sản lưu động bao gồm:

• Chi phí nằm trong giai đoạn sản xuất như chi phí để mua nguyên vật liệu, trả lương người lao động, chi phí về điện, nước, nhiên liệu, phụ tùng...
• Chi phí nằm trong giai đoạn lưu thông gồm có sản phẩm dở dang tồn kho, hàng hoá bán chịu, vốn bằng tiền.

• Chi phí chuẩn bị đầu tư bao gồm chi phí nghiên cứu cơ hội đầu tư, chi phí nghiên cứu tiền khả thi, chi phí nghiên cứu khả thi và thẩm định các dự án đầu tư.
• Chi phí dự phòng.

Như vậy, theo nghĩa rộng, đầu tư phát triển công nghiệp được hiểu một cách đầy đủ và toàn diện hơn. Bởi phát triển công nghiệp chịu ảnh hưởng trực tiếp từ nhiều nhân tố. Do đó, trong chuyên đề này em xin tiếp cận đầu tư phát triển công nghiệp theo nghĩa rộng để đánh gía sự phát triển công nghiệp của vùng KTTĐ Bắc Bộ một cách toàn diện, không chỉ là hiệu quả trong sản suất công nghiệp trực tiếp mà còn là các yếu tố có liên quan đến sự phát triển ngành công nghiệp.

Về nguồn vốn đầu tư

Quy mô vốn lớn, vốn cố định chiếm tỷ trọng lớn.

Khi nghiên cứu mối quan hệ giữa cấu tạo hữu cơ và địa tô tuyệt đối, kinh tế chính trị học Mác xít kết luận rằng: cấu tạo hữu cơ trong công nghiệp cao hơn trong nông nghiệp đã tạo ra một số chênh lệch giữa giá trị nông phẩm và giá cả sản xuất chung. Số chênh lệch này được Mác gọi là địa tô tuyệt đối.

Nhu cầu đầu tư phát triển công nghiệp lớn hơn nhiều so với các ngành nông nghiệp và dịch vụ là do đặc điểm kỹ thuật của các ngành công nghiệp quyết định. Đặc điểm kinh tế - kỹ thuật này thể hiện ở chỗ các tài sản cố định và đầu tư dài hạn của công nghiệp là rất lớn. Các ngành có đặc điểm này rõ nhất là các ngành công nghiệp khai thác (than, dầu mỏ, khí đốt...), công nghiệp thuộc kết cấu hạ tầng (sản xuất và truyền dẫn điện, sản xuất và truyền dẫn nước...), công nghiệp phục vụ nông nghiệp (cơ khí, hoá chất). Các ngành công nghiệp khai thác, công nghiệp cơ khí, công nghiệp thuộc kết cấu hạ tầng có giá trị tài sản cố định và đầu tư tài chính dài hạn, kết quả của đầu tư phát triển lớn gấp nhiều lần các cơ sở công nghiệp khác.

Mặc dù đầu tư phát triển công nghiệp là khoản vốn lớn, thu hồi chậm nhưng rất cần cho nền kinh tế. Với nhiệm vụ chi đầu tư phát triển công nghiệp như vậy, quy mô và tỷ trọng đầu tư phát triển công nghiệp trong thực tế là rất lớn.

Vốn nhà nước có xu hướng giảm dần trong tổng số vốn sở hữu của ngành công nghiệp.

Nguyên nhân:

Một là, do chính sách đổi mới trong huy động và sử dụng vốn của các doanh nghiệp Nhà nước trong những năm qua, tỷ trọng vốn ngân sách nhà nước cấp trong các doanh nghiệp công nghiệp có xu hướng tiếp tục giảm trong khi các nguồn vốn bổ xung: vốn vay và nguồn vốn từ các thành phần kinh tế và các hộ gia đình có xu hướng tăng nhanh.

Hai là, chúng ta đẩy mạnh quá trình cổ phần hoá các doanh nghiệp nhà nước và phát triển thị trường chứng khoán, trong tương lai nhiều doanh nghiệp công nghiệp nhà nước không nhất thiết phải nắm 100%sở hữu vốn mà hình thành các doanh nghiệp đa sở hữu.

Ba là, phần lớn các doanh nghiệp công nghiệp trừ các công ty liên doanh đều là doanh nghiệp nhà nước, nên việc thực hiện phân phối lợi nhuận tuân theo chế độ tài chính hiện hành, theo đó tổng lợi nhuận trích quỹ được phân thành ba quỹ cơ bản: Quỹ phát triển sản xuất, quỹ khen thưởng và quỹ phúc lợi. Vì vậy, mức tích luỹ đầu tư để tái sản xuất của các doanh nghiệp công nghiệp phụ thuộc mức lợi nhuận trích quỹ và tỉ lệ trích quỹ để tái đầu tư phát triển sản xuất.

Bốn là, nội dung vốn đầu tư ngày càng đa dạng. Đối với các doanh nghiệp công nghiệp hiện nay, khả năng tập trung vốn từ nguồn vốn nhà nước bao gồm từ quỹ phát triển sản xuất và ngân sách nhà nước là rất hạn chế do nguồn ngân sách hạn hẹp. Mặt khác, đa số các doanh nghiệp này lại đang trong giai đoạn khởi đầu của sự phát triển, quy mô thị trường nhỏ bé, nguồn thu còn ít và chi phí khai thác tương đối lớn. Vì vậy, để đáp ứng nhu cầu rất lớn về vốn đầu tư cần đẩy mạnh tái đầu tư lợi nhuận, cổ phần hoá hoặc liên doanh. Theo đánh giá của một số chuyên gia, trong nhiều năm tới mặc dù vốn tự có của các doanh nghiệp công nghiệp tiếp tục tăng về giá trị tuyệt đối nhưng tỉ trọng của nó trong tổng vốn đầu tư giảm dần.

Quá trình thực hiện đầu tư

Thời gian thực hiện kéo dài, thu hồi vốn chậm.

Bản thân hoạt động đầu tư phát triển đã mang đặc điểm là thời gian thực hiện đầu tư kéo dài. Khoảng thời gian từ lúc chuẩn bị đầu tư đến khi các thành quả của nó phát huy tác dụng, thời gian để thu hồi vốn đã bỏ ra đối với các cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ sản xuất kinh doanh thường rất lớn. là một loại đầu tư có thời gian thực hiện dài nhất so với đầu tư vào các ngành khác. Bởi hoạt động sản xuất công nghiệp thường phức tạp, đòi hỏi vốn lớn và kỹ thuật ngày càng cao. Chính vì vậy mà quá trình chuẩn bị đầu tư, quá trình thực hiện dự án và cả quá trình hậu dự án thường rất dài. Có những ngành công nghiệp thời gian thực hiện dự án kéo dài từ mười năm năm, hai mươi năm thậm chí ba mươi năm như ngành khai thác than, sản xuất điện. Chính vì thời gian thực hiện và thu hồi vốn kéo dài như vậy mà hoạt động đầu tư phát triển chịu ảnh hưởng của các yếu tố không ổn định về tự nhiên, xã hội, chính trị, kinh tế.. ., có độ rủi ro cao. Do vậy, các nhà đầu tư trước khi đầu tư phải cân nhắc cẩn thận trước khi có quyết định đầu tư chính thức để tránh tình trạng thua lỗ, không thu hồi được vốn đầu tư.

Chịu ảnh hưởng nhiều từ chất lượng lao động.

Chất lượng cao của nguồn nhân lực trong bộ máy hành chính và môi trường pháp luật làm cho quá trình đầu tư phát triển công nghiệp hiệu quả hơn, giảm những khoản chi phí bất hợp lý trong đầu tư phát triển do kứo dài thời gian đầu tư, các tiêu cực phí trong đầu tư, Môi trưòng pháp luật ổn định, công khai hoá ở mức độ có thể được, việc soạn thảo có tính đồng bộ cao trong hệ thống pháp luật sẽ giảm bớt rủi ro trong việc xác định phương hướng đầu tư, hạn chế chi phí bất hợp lý. Để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của mình, bộ máy hành chính và môi trường pháp luật lành mạnh yêu cầu một tỷ trọng nhất định của chi phí đầu tư phát triển cho cơ sở vật chất của bộ máy nhà nước (trong đó có ngành công nghiệp) và cơ sở vật chất của các cơ quan soạn thảo, phổ biến , tuyên truyền pháp luật.

Như vậy, đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng bộ máy nhà nước và pháp luật một cách đúng đắn sẽ góp phần nâng cao chất lượng của bộ máy này và đến chu kì sau sẽ làm cho đầu tư phát triển nói chung và đầu tư phát triển công nghiệp nói riêng đạt hiệu qua cao hơn.

Trình độ văn hoá nói chung và đặc biệt về trình độ học vấn, giáo dục phổ thông và giáo dục chuyên nghiệp ảnh hưởng mạnh tới trình độ chuyên môn tay nghề , sáng kiến kỹ thuật của người lao động, năng suất và chất lượng của sản phẩm. Phương diện này có quan hệ trực tiếp với đầu tư phát triển công nghiệp.

• Các tài sản cố định trong công nghiệp hao mòn vô hình ngày càng lớn.

Đây là đặc điểm được đề cập sau cùng nhưng không vị thế mà giảm đi mức độ đáng lưu ý của nó trong phân tích và hoạch định chính sách đầu tư phát triển công nghiệp.

Sự cảnh báo về nguy cơ tụt hậu về kỹ thuật nói chung sẽ trở thành sự cảnh báo hao mòn vô hình ngày càng lớn trong đầu tư phát triển công nghiệp.

Những nguyên nhân dẫn đến hiện tượng này bao gồm:

• Tốc độ tiến bộ kỹ thuật rất nhanh của bộ phận thiết bị trong đầu tư phát triển công nghiệp.

• Tỷ trọng bộ phận thiết bị trong đầu tư phát triển công nghiệp là rất lớn.

• Độ trễ trong một số ngành có tỷ trọng xây lắp trong cấu tạo kỹ thuật của vốn cố định làm kéo dài thời gian chu chuyển chung (nhất là công nghiệp điện).

Thật vậy, tỷ trọng bộ phận thiết bị trong đầu tư phát triển công nghiệp là rất lớn (mà chính hao mòn vô hình lại tập trung ở phần thiết bị trong vốn đầu tư xây dựng cơ bản). Tỷ trọng này có giao động nhưng xu hướng là ở công nghiệp luôn lớn hơn tỷ trọng chung của nền kinh tế quốc dân. ở góc độ cơ cấu chi phí sản xuất sản phẩm ngày càng quan trọng. Do tiến bộ kỹ thuật và công nghệ ngày càng nhanh nên hao mòn vô hình của bộ phận thiết bị trong đầu tư phát triển công nghiệp cũng rất nhanh.

Trong một số ngành công nghiệp, đặc biệt đối với công nghiệp nặng, thời gian xây dựng cơ bản dài (do đó có độ trễ lớn của vốn đầu tư xây dựng cơ bản) có tỷ trọng lớn của vốn xây lắp trong cấu tạo kỹ thuật của vốn đầu tư xây dựng cơ bản thì hao mòn vô hình lại càng lớn

có tác động dây truyền và đa dạng tới nhiều ngành kinh tế.

Các ngành công nghiệp được đầu tư phát triển là những ngành công nghiệp mũi nhọn, then chốt giúp cho công nghiệp phát huy vai trò chủ đạo, vai trò điều tiết vĩ mô nền kinh tế quốc dân. Để phản ánh đầy đủ tác động đầy đủ tác động dây chuyền tới ngành kinh tế quốc dân, cần sử dụng các công cụ tính toán phức tạp về kinh tế. Tuy nhiên, trong khuôn khổ chuyên đề, em xin chọn sản phẩm ngành công nghiệp chuyên môn hoá tiêu biểu để phân tích như ở ngành điện cũng bởi vì chi phí của hầu hết các ngành kinh tế quốc dân đều có liên quan đến chi phí về điện. Việc tăng giá điện để có nguồn vốn giúp ngành điện nâng cao hệ số tự đầu tư phát triển là một biện pháp nâng cao hiệu quả đầu tư chu kì tiếp theo của ngành điện nhưng trước mắt có ảnh hưởng ít nhiều tới giá thành cuả một số sản phẩm kim loại, hoá chất cơ bản và hoá chất phục vụ nông nghiệp, cơ khí động lực và cơ khí phục vụ nông nghiệp.

Ví dụ: Sản phẩm thay đổi giá thành lớn nhất là sút Việt Trì tăng 6,2% về giá thành và 9,96% về chi phí điện, thấp nhất là các loại máy xay xát tăng 0,2% về giá và 10,01% chi phí điện.

Các nhà kinh tế học đã phân tích kỹ rằng: nhà nước có thể thực hiện được vai trò định hướng chủ đạo của công nghiệp đối với nền kinh tế quốc dân nếu nhà nước điều khiển được các ngành có mối liên kết thuận và liên kết ngược hơn là những ngành khác. Chẳng hạn, nếu nhà nước đầu tư có hiệu quả trong phát triển công nghiệp dệt thì với mối liên hệ thuận, hiệu quả đầu tư phát triển công nghiệp dệt còn có cả ở ngành may và các ngành sử dụng sản phẩm của may nữa. Tương tự như thế với mối liên hệ ngược, hiệu quả của đầu tư phát triển ngnàh dệt sẽ khuyến khích phát triển trồng bông và các ngành sản xuất phân bón cho bông. Ma trận thuận và nghịch đảo sẽ cho biết các chỉ tiêu định lượng đầu vào và đầu ra đối với từng mối liên hệ trực tiếp và gián tiếp.

Như vậy, sự phát triển của một ngành công nghiệp không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển của các ngành công nghiệp khác mà còn ảnh hưởng đến các ngành kinh tế quốc dân khác như nông nghiệp, lâm nghiệp, dịch vụ và ngược lại. Vì vậy, sự phát triển của một ngành công nghiệp nói riêng có một ý nghĩa hết sức to lớn.

có tác động trực tiếp và quyết định đối với sự phát triển kinh tế.

Tác động của đầu tư phát triển công nghiệp được xem xét ở vai trò chủ đạo của công nghiệp trong phạm vi toàn ngành kinh tế quốc dân. Đối với cấp độ này , hiệu quả đầu tư phát triển công nghiệp được xem xét ở mặt định tính là chủ yếu.

Vai trò chủ đạo của công nghiệp trong nền kinh tế quốc dân được hiểu qua các tiêu chuẩn gồm: năng suất lao động cao trong công nghiệp là chìa khoá dẫn đến việc phát triển năng suất trong toàn ngành kinh tế quốc dân mà trước hết là đối với công nghiệp, sự phát triển công nghiệp làm mở rộng khả năng giải quyết việc làm, công nghiệp phát triển là chìa khoá dẫn đến gia tăng thu nhập đầu người và cải thiện đời sống nhân dân, công nghiệp phát triển giảm bớt sự phụ thuộc vào nước ngoài về kinh tế - chính trị - văn hoá.

Tác động của đầu tư phát triển công nghiệp xét ở cấp độ kinh tế quốc dân còn thông qua tác động dây truyền của phát triển công nghiệp với các ngành khác như đã phân tích trên.

Về tác động của đầu tư phát triển công nghiệp ở cấp độ ngành công nghiệp. Đây là tác động của đầu tư phát triển công nghiệp được xem xét trong phạm vi toàn ngành công nghiệp .

Về mặt định tính, hiệu quả đâù tư phát triển công nghiệp được xem xét trong phạm vi toàn ngành công nghiệp được thể hiện ở việc hoàn thành cao nhất những nhiệm vụ kinh tế - xã hội theo định hướng mà nhà nước đặt ra với mức đầu tư tiết kiệm nhất.

Về mặt định lượng, tác động của đầu tư phát triển công nghiệp được xem xét trong phạm vi toàn ngành công nghiệp theo nhiều phương pháp tiếp cận. Nếu tiếp cận theo nước đầu tư thì tác động của đầu tư phát triển công nghiệp được thể hiện qua các kênh sau:

• Hiệu quả đầu tư hỗ trợ vốn ngắn hạn và dài hạn cho các doanh nghiệp công nghiệp nhà nước.
• Hiệu quả đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội với toàn ngành công nghiệp.
• Hiệu quả đầu tư phát triển công nghiệp qua các chỉ tiêu và các dữ liệu của toàn bộ ngành công nghiệp bao gồm : tăng năng lực sản xuất, lợi nhuận tăng, số nộp ngân sách nhà nước tăng, tạo thêm việc làm, môi trường hành chính nhà nước và pháp luật thuận lợi cho sản xuất kinh doanh công nghiệp, xúc tác cho đầu tư khác ngoài vốn ngân sách,nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Như vậy, nếu xét trên toàn bộ các ngành kinh tế quốc dân hay trong phạm vi các ngành công nghiệp cụ thể thì ngành công nghiệp đều có tác động trực tiếp và quyết định đối với sự phát triển kinh tế.