Bình giảng một đoạn thơ chương Đất Nước

Đề bài: Bình giảng đoạn thơ sau trong chương "Đất Nước"(trích trường ca "Mặt đường khát vọng") của Nguyễn Khoa Điềm:

"Trong anh và em hôm nay

(...) Làm nên Đất Nước muôn đời"

Bài làm

    "Mặt đường khát vọng" là trường ca độc đáo của Nguyễn Khoa Điềm, ra đời trong chiến tranh ác liệt thời chống Mĩ, tại chiến trường Bình - Trị - Thiên - một điểm nóng - trên chiến trường miền Nam vào năm 1971. Bài thơ đã truyền đến người đọc bao xúc động, tự hào về Đất Nước và Nhân Dân. Trong bài "Có một thời đại mới trong thi ca", Trần Mạnh Hảo viết:

    "Vào đêm giao thừa Tết âm lịch 1973-1974, dưới rừng Phước Long, chúng tôi xúc động nghe trích đoạn trường ca "Mặt đường khát vọng" của Nguyễn Khoa Điềm phát trên Đài phát thanh. tộc đã được nhà thơ hiện đại hóa bằng chất suy đọng và cảm xúc mãnh liệt".

    "Đất Nước"— là chương V trong trường ca "Mặt đường khát vọng" dài 110 câu thơ (trong "Văn 12"chỉ trích 89 câu). Phần đầu (42 câu) là cảm nhận của nhà thơ trẻ về Đất Nước trong cội nguồn sâu xa văn hoá - lịch sử, và trong sự gắn bó thân thiết với đời sống hàng ngày của mỗi con người Việt Nam. Phần thứ hai (68-21= 47 câu), cảm hứng chủ đạo về Đất Nước là sự ngợi ca, khẳng định tư tưởng Đất Nước của Nhân Dân. Từ đó, nhà thơ nhận diện, phát hiện Đất Nước trên bình diện về địa lí, lịch sử, văn hóa, ngôn ngữ, truyền thống tinh thần dân tộc - nền văn hiến Việt Nam. Vẻ đẹp độc đáo của chương V "Đất nước" tác giả vận dụng sáng tạo nhiều yếu tố văn hóa dân gian, tục ngữ ca dao, dân ca, truyện cổ, phong tục,..., cùng với cách diễn đat bình dị, hiện đại gây ấn tượng vừa gần gũi vừa mới mẻ cho người đọc.

    13 câu thơ dưới đây trích trong phần đầu chương "Đất Nước" thể hiện cảm nhận: Đất Nước gắn bó thân thiết với mỗi con người Việt Nam:

"Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần Đất Nước

(...)

Làm nên Đất nước muôn đời"...

    Trong chương V trường ca "Mặt đường khát vọng", hai từ Đất nước và Nhân Dân đều được viết hoa, trở thành "mĩ từ" gợi lên không khí cao cả, thiêng liêng và biểu lộ cao độ cảm xúc yêu mến, tự hào về Đất Nước và Nhân Dân. Chủ thể trữ tình là "anh và em", giọng điệu tâm tình thổ lộ, sâu lắng, thiết tha, ngọt ngào. Cấu trúc đoạn thơ 13 câu thơ là cấu trúc tổng – phân – hợp mà ta cảm nhận được tính chất chính luận của ngòi bút thơ Nguyễn Khoa Điềm.

    Hai câu thơ mở đoạn là sự thức nhận chân lí về cội nguồn, về truyền thống, về lịch sử,... Đất nước gần gũi và gắn bó thân thiết với "anh và em", với mọi người:

"Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần đất nước".

    Chỉ "một phần" nhỏ bé thôi, nhưng xiết bao gần gũi, gắn bó, yêu thương và tự hào. Từ khái niệm, ý niệm "mỗi công dân là một phần tử của cộng đồng, của Đất Nước" được diễn đạt một cách "mền hóa" qua tiếng nói tâm tình của lứa đôi, của "anh và em".

    Bảy câu thơ tiếp theo mở rộng ý thơ trên từ "hai đứa" đến "mọi người", từ "hôm nay" đến "mai sau":

"Khi hai đứa cầm tay

Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm".

    Ở phần trước, nhà thơ cảm nhận: "Đất là nơi anh đến trường – Nước là nơi em tắm – Đất Nước là nơi ta hò hẹn – Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm". Và "khi hai đứa cầm tay" thì một mái ấm, tổ ấm gia đình đã xây dựng. Gia đình là "một phần" của Đất Nước. Chỉ có tình yêu và hạnh phúc gia đình mới tạo nên sự "hài hòa, nồng thắm" với tình yêu quê hương Đất Nước. Đó là bản chất thống nhất trong tình cảm của thời đại mới. Ý tưởng ấy đã được Nguyễn Đình Thi thể hiện trong một tứ thơ sâu và đằm về nỗi "nhớ":

"Anh yêu em như anh yêu đất nước

Vất vả đau thương tươi thắm vô ngần...".

    Từ tình yêu và hạnh phúc lứa đôi mà biết yêu gia đình, yêu quê hương, yêu đất nước, mới có thể có tình nghĩa sâu nặng "Đất nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm", mới tìm thấy đất nước quê hương cả trong niềm vui và nỗi đau của anh, của em, của bao lứa đôi