Bình giảng đoạn văn trích sau đây trong tác phẩm Vợ chồng A Phủ của Tô Hoài, từ: "Ngày Tết, Mị cũng uống rượu (…) Mị nín khóc Mị lại bồi hồi"

Vợ chồng A phủ là một truyện ngắn tiêu biểu cho phong cách Tô Hoài sau Cách mạng tháng Tám. Hiện thực và nhân đạo là nội dung nổi bật của thiên truyện này. Nội dung ấy lại được thể hiện bằng giọng văn trần thuật, miêu tả và thể hiện tâm trạng, tính cách nhân vật hết sức tinh vi và sâu sắc. Đoạn văn trên thể hiện rất rõ tài năng của Tô Hoài trong việc mô tả và khác hoạ tâm trạng nhân vật Mị, một nhân vật trung tâm của thiên truyện Vợ chồng A Phủ.

Đoạn văn chủ yếu nhằm diễn tả tâm trạng của Mị trong một đêm sau bữa cơm Tết cúng ma ờ nhà thống lý Pá Tra. Một tâm trạng hỗn hợp: vui sướng và đau khổ, ham sống và tủi nhục muốn chết. Và chủ yếu là thể hiện nội tâm nhân vật, ta thấy ít lời thoại Mị không nói câu nào. Chỉ một câu hỏi duy nhất của A Sử: "Mày muốn đi chơi à?, Mị không nói. A Sử cững không hỏi thêm nữa". Tất cả chìm đi trong im lặng, lầm lũi Mị như chiếc bóng câm lặng, vật vờ trong bóng đêm nhà A Sử. Đọc đoạn văn, người đọc thấy thời khắc trôi đi với Mị thực chậm chạp và nặng nề làm sao. Trong bóng tối nặng nề, mòn mỏi ấy, hành động của Mị cũng rất ít. Tô Hoài chỉ để vài dòng miêu tà vài ba hành động "Mị lén lấy hũ rượu, cứ uống ực từng bát… Mị đứng dậy… từ từ bước vào buồng… Mị quấn lại tóc… Với tay lấy cái váy hoa vắt ở trong vách…". Chỉ có thế, phần lớn đoạn văn còn lại là những dòng nội tâm đang trỗi dậy, tuôn trào trong lòng Mị. Cũng vì để thể hiện nội tâm nhân vật rất đậc biệt này, không có cách nào hơn là trần thuật theo con mắt của chính người trong cuộc, con mắt và tấm lòng của Mị. Một người con gái tràn đầy sức sống nhưng bị đè nén đầy đoạ trong đau khổ và tủi nhục. Một số phận bi thảm. Và chính vì giàu sức sống nên bi kịch càng trở nên sâu đậm. Giá như tâm hồn Mị đã khô cạn, đã chết hẳn; giá như Mị quên hết được những kỷ niệm ngày trước, thì chắc Mị sẽ bớt đi được nhiều đau khổ, dằn vặt. Tô Hoài đã rất thành công trong việc diễn tà bi kịch tinh thần này. Rõ ràng là ban đầu Mị chỉ hành động theo thói quen một cách vô thức "Ngày Tết Mị cũng uống rượu, Mị lén lấy hũ rượu, cứ uống ực từng bát rồi say". "Cũng uống" tức là chỉ làm theo người xung quanh Ngày tết người ta uống, Mị cũng uống. Tuy nhiên "uống ực từng bát", là hành vi bước đầu thể hiện một cái gì khác thường trong tâm lý người con gái rồi đây. Bi kịch bất đầu nổi lên khi ý thức Mi bắt đầu hoạt động thật sự. Mở đầu là nỗi nhớ "Lòng Mị thì đang sống về ngày trước. Tai Mi văng vẳng tiếng sáo gọi bạn đầu làng". Rồi Mị nhớ lại những ngày xuân trước, Mị thổi sáo giỏi "Có biết bao nhiêu người mê. ngày đêm đã thổi sao đi theo Mị"… Chính vì sống quá sâu sắc với quá khứ mà Mị quên tất cà hiện tại "Rượu đã tan lúc nào. Người về, kẻ đi chơi đã vãn cả. Mị không biết". Cũng chính vì sống lại với quá khứ, quên hiện tại mà "Đã từ nãy, Mị thấy phơi phới trở lại, trong lòng đột nhiên vui sướng như những đêm Tết ngay trước" và cô thấy mình còn trẻ "Mị vẫn còn trẻ. Mị muốn đi chơi". Giá như đừng nhớ lại, không nhớ lại được những ngày ấy thì Mị không rơi vào tâm trạng "Nếu có nắm lá ngón trong tay lúc này, Mị sẽ ăn cho chết ngay. chứ không buồn nhớ lại nữa. Nhớ lại chi thấy nước mắt ứa ra". Đấy chính là tâm trạng khi Mị bừng tỉnh lại sống trong hiện tại. Quá khứ và hiện tại giằng xé trong tâm hồn Mị. Hiện tại tăm tối, ngột ngạt "Mà tiếng sáo gọi bạn yêu vẫn lơ lửng bay ngoài đương" thức dậy quá khứ đẹp đẽ đang náo nức trong lòng Mị. Để làm nổi bật sức sống nội tâm vẫn mãnh liệt, nồng nàn trong tâm hồn Mị, như trên đã nói (đoạn văn ít hành động và chỉ duy nhất có một câu hỏi của A Sử mà Mị không trả lời), Tô Hoài đã tạo ra một cô Mị bên trong đang rạo rực, náo nức và quằn quại niềm ham sống và một cô Mị bên ngoài như cái bóng lầm lũi, như đã chết. Bên ngoài là một cô Mị không nói, không hề phản ứng gì trước những việc A Sử làm, A Sử nói Ngay cả việc A Sử "Còn muốn rình bắt mấy người con gái nữa về làm vợ. Cũng chẳng bao giờ Mị nói gï". A Sử hỏi, Mị không trả lời. A Sử bắt đầu trói Mị bằng cả một thúng sợi đay, quấn tóc lên cột "làm cho Mị không cúi, không nghiêng đầu được nữa". Không có một dòng hay một chữ nào mô tả lại hành động phản kháng của Mị suốt từ đầu đến cuối, chỉ thấy cô im lặng, âm thầm cam chịu. Ẩn chứa bên trong lại là một cô Mị khác, một cỏ Mị đang náo nức, say sưa với những kỷ niệm tình yêu. Say sưa đến nỗi "như không biết mình đang bị trói… Mị vẫn nghe tiếng sáo đưa Mị đi theo những cuộc chơi. những đám chơi". Nhưng rồi "tay chân dau không cựa được" lại đưa Mị trở vể với hiện thực cay đắng "Mị thổn thức nghĩ mình không bằng con ngựa". Kết thúc đoạn trích ta lại thấy con người bền trong của Mị

Xuất hiên "Mị nín khóc, Mị lại bồi hồi". Đây chinh là lúc Mị quên đi thực tại. Nhớ về thời điểm trai làng "đến bên nách làm hiệu, rủ người yêu dỡ vach ra rừng chơi Có thể thấy rõ thực tại và kỷ niệm cứ đan xen nhau, giằng xé tâm hồn Mị Càng nhớ tới kỷ niệm Mị càng xót xa, đau khổ với thực tại phũ phàng. Đoạn văn cho ta thấy trong con người lầm lũi, khốn khổ đó vẫn tiềm tàng một sức sống âm thầm nhưng mãnh liệt. Người đọc không mấy khó khăn khi muốn phân tích giá trị phản ánh hiện thực xã hội một cách sâu sắc ở đoạn văn. Chỉ cần dẫn ra chi tiết tác già mô tả thái độ của A Sử khi trói Mị một cách lạnh lũng, tàn nhẫn cũng đủ thấy bộ mặt thật ghê tởm của lũ chúa đất và số phận khốn khổ. tủi nhục của người dân miền núi, đặc biệt là người phụ nữ dưới ách thực dân phong kiến. Bên cạnh giá trị hiện thực ấy, đoạn văn tuy được trần thuật bằng một chất giọng có vẻ rất khách quan, người đọc vẫn nhận ra thái độ đồng cảm, xót thương của Tô Hoài đối với nhân vật Mị. Không thấu hiểu và thông cảm với những người bị chà đạp như Mị, nhà văn không thể hoá thân và diễn tả được thành công đời sống nội tâm phức tạp và phong phú của Mị trong cái đêm mùa xuân ấy. Cũng qua đoạn văn này, người ta còn thấy được thái độ cảm phẫn của tác giả đối với loại người như A Sử Không một lời bình phẩm, bình luận, chỉ qua vài nét phác hoạ hành động của A Sử hoặc tác già chỉ cần hạ vài chữ như "trói vợ xong" cũng đủ thấy thái độ căm phẫn của tác già… Đó chính là ý nghĩa nhân đạo của đoạn văn.

Đoạn văn trên là một trong những đoạn văn hay nhất của truyện Vợ chồng A Phủ. Tuy rất ngắn ngủi so với toàn bộ thiên truyện, nó đã thể hiện được rõ nét tài năng miêu tả diễn biến nội tâm của nhân vật một cách chân thật, sinh động trên tinh thần hiện thực và nhân đạo sâu sắc.