Tư tưởng nhân nghĩa cao đẹp của Nguyễn Trãi trong đoạn trích Nước Đại Việt ta (Trích Bình Ngô đại cáo)

Nguyễn Trãi là người luôn phụng thờ một tư tưởng lớn: tư tưởng nhân nghĩa. Tư tưởng ấy là sợi chỉ đỏ xuyên suốt các sáng tác thơ văn Nguyễn Trãi, khiến cho các tác phẩm của ông có một giá trị nhân bản sâu sắc. Đặc biệt, trong Bình Ngô đại cáo, nhất là đoạn trích Nước Đại Việt ta, tư tưởng ấy thể hiện đậm nét. Mở đầu bài Cáo, Nguyễn Trãi nêu lên một mệnh đề về nguyên lí nhân nghĩa: Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân Quân điếu phạt trước lo trừ bạo. Cốt lõi của tư tưởng nhân ...

Nguyễn Trãi là người luôn phụng thờ một tư tưởng lớn: tư tưởng nhân nghĩa. Tư tưởng ấy là sợi chỉ đỏ xuyên suốt các sáng tác thơ văn Nguyễn Trãi, khiến cho các tác phẩm của ông có một giá trị nhân bản sâu sắc.

Đặc biệt, trong Bình Ngô đại cáo, nhất là đoạn trích Nước Đại Việt ta, tư tưởng ấy thể hiện đậm nét.

Mở đầu bài Cáo, Nguyễn Trãi nêu lên một mệnh đề về nguyên lí nhân nghĩa:

Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân
Quân điếu phạt trước lo trừ bạo.

Cốt lõi của tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi nằm ở hai từ yên dân và trừ bạo. Nói cụ thể hơn nội dung của tư tưởng đó là: yêu dân, làm cho dân được an hưởng thái bình, hạnh phúc và yêu nước chống xâm lược.

Đối với Nguyễn Trãi, chữ dân ở đây không có tính chất chung chung mà là người dân đất Việt, những người dân đang lâm vào hoàn cảnh khốn cùng của chiến tranh loạn lạc, những người dân vô tội đang bị giặc Minh tàn sát. Vì thế, ở phần sau của bài Cáo, Nguyễn Trãi đã thể hiện rõ hơn tình yêu dân bằng việc vạch trần tội ác tàn bạo của bọn xâm lược và bộc lộ nỗi đau đớn xót xa trước những thảm cảnh mà nhân dân đang nếm trải:

Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tần
Vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ.

Ta đọc thấy câu văn Nguyễn Trãi có cả ngọn lửa căm hờn và tiếng thổn thức của một trái tim đau thương rớm máu.

Nhân nghĩa của Nguyễn Trãi là nhân nghĩa vì dân, làm cho dân được an hưởng thái bình hạnh phúc: Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân. Muốn cho dân được an hưởng thái bình hạnh phúc, lúc bấy giờ, không có con đường nào khác là phải diệt trừ giặc ác, cứu sống dân. Vì thế Nguyễn Trãi mở rộng nội dung nhân nghĩa lên một mức cao hơn:

Quân điếu phạt trước lo trừ bạo.

Giặc bạo tàn đã gây bao tội ác, đến trời đất cũng không thể dung tha. Ngọn lửa căm hờn rực cháy trong tim người anh hùng dân tộc:

Ngẫm thù lớn há đội trời chung
Căm giặc nước thề không cùng sống.

Đọc kĩ câu văn Nguyễn Trãi, ta nhận thức rõ hơn, giặc ở đây không chĩ là kẻ thù của nhân dân, mà còn là kẻ thù của quốc gia, của dân tộc: giặc nước. Trong tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi, bên cạnh chữ yêu dân còn thêm chữ yêu nước. Như vậy, tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi không mang tính chất triết lí giáo điều, mà được cụ thể hoá bằng lòng yêu nước thương dân nồng nàn, thiết tha.

Lý tưởng nhân nghĩa lý tưởng dân nước là lý tưởng suốt đời Nguyễn Trãi luôn ôm ấp và theo đuổi, nó sâu sắc và mạnh mẽ đến mức:

Bui một tấc lòng ưu ái cũ
Đêm ngày cuồn cuộn nước triều Đồng.

(Thuật hứng V)

Và Nguyễn Trãi suốt đời trung thành với nó:

Bui một tấc lòng trung lẫn hiếu
Mài chăng khuyết, nhuộm chăng đen.

(Thuật hứng XXIV)Có thể nói, tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi là một tư tưởng lớn, tư tưởng thời đại. Tư tưởng ấy cao đẹp biết bao, đáng trân trọng biết bao!

Tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi là sự kế thừa và phát huy truyền thống nhân nghĩa sáng ngời của dân tộc. Chính truyền thống nhân nghĩa ấy kết hợp với chân lí độc lập dân tộc đã tạo nên sức mạnh thần kỳ để nhấn chìm mọi kẻ thù cướp nước, làm nên những chiến công hiển hách, những chiến thắng vang dội.

Vậy nên:

Lưu Cung tham công nên thất bại
Triệu Tiết thích lớn phải tiếu vong,
Cửa Hàm Tử bắt sống Toa Đô
Sông Bạch Đằng giết tươi Ô Mã.

Và trong cuộc kháng chiến chống Minh đã tạo nên sức mạnh rung trời chuyển đất:

Đánh một trận sạch không kình ngạc
Đánh hai trận tan tác chim muông.

Đưa ra tư tưởng nhân nghĩa ngay ở đầu bài Cáo, Nguyễn Trãi muốn khẳng định ngọn cờ chính nghĩa của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn vĩ đại, đồng thời cũng vạch rõ bộ mặt giả nhân giả nghĩa của bọn cuồng Minh (khi xâm lược nước ta chúng giương chiêu bài phù Trần diệt Hồ để che giấu tội ác):

Bại nhân nghĩa nát cả đất trời.

Càng đọc Bình Ngô đại cáo, ta càng thấm thìa về tấm lòng yêu nước thương dân thiết tha, sâu sắc, về nhân cách vĩ đại và tiết tháo cao cả của một con người suốt đời vi nước vì dân: “Ức Trai tâm thượng quang khuê tảo" (Tấm lòng ức Trai sáng tựa sao khuê) – Lê Thánh Tông.