Phân tích giá trị nhân đạo sâu sắc trong truyện ngắn Vợ nhặt của Kim Lân – Văn mẫu lớp 12

Phân tích giá trị nhân đạo sâu sắc trong truyện ngắn Vợ nhặt của Kim Lân – Văn mẫu lớp 12

Phân tích giá trị nhân đạo sâu sắc trong truyện ngắn Vợ nhặt của Kim Lân – Bài số 1

"Vợ nhặt" là một truyện ngắn độc đáo, đặc sắc của Kim Lân. Truyện kể về chuyện anh cu Tràng nhà nghèo ở xóm ngụ cư đã nhặt được vợ khi trận đói đang diễn ra kinh khủng, người chết đói đầy đường. Truyện ngắn đã phản ảnh nỗi đau khổ và niềm khao khát sống, khao khát hạnh phúc của người nghèo, qua đó nói lên số phận con người trong xã hội cũ, cái đêm trước khi cách mạng bùng nổ. Giá trị lớn nhất của truyện "Vợ nhặt" là giá trị nhân đạo.

Cho đến nay trong nền văn học hiện đại Việt Nam chưa có tác phẩm nào viết về trận đói năm Ất Dậu – 1945 thật hay, thật xúc động như truyện ngắn "Vợ nhặt" của Kim Lân. Cảm hứng nhân đạo dào dạt từ đầu truyện đến cuối truyện.

Truyện "Vợ nhặt" đã phản ánh nỗi đau khổ tột cùng của nhân dân ta, của người nghèo trong trận đói năm Ất Dậu. Đoàn người từ những vùng Nam Định, Thái Bình, đội chiếu lũ lượt bồng bế dắt díu nhau lên "xanh xám như những bóng ma" nằm ngổn ngang khắp các lều chợ. Quạ đen đậu trên nhừng ngọn cây bay vù lên "như những đám mây đen" trên nền trời. Mùi gây của xác người vẩn lên khắp xóm chợ. Người chết đói như ngả rạ. Sáng nào cùng ba bốn cái thây nằm còng queo bên đường!

Đói và chết đói đâu chỉ riêng ai! Mẹ con Tràng, cái nhà "vắng teo đứng rúm ró" trên mảnh vườn đầy cỏ dại. Của nhà là một tấm phên rách. Niêu bát, xống áo vứt bừa bộn cả trên giường, dưới đất. Cơ ngơi ấy đã làm cho nàng dâu mới thất vọng tiếng thở dài". Bà cụ Tứ "mặt bủng beo u ám". Anh cu Tràng "bước mệt mỏi", cái đầu "trọc nhẵn chúi về đằng trước" với bao lo lắng chật vật. Đám trẻ con xóm chợ, trước đây tinh nghịch thế, giờ đây chúng nó "ngồi ủ rủ dưới những xó đường không buồn nhúc nhích". Trước nhà kho trên tỉnh có mấy chị con gái "ngồi vêu ra". Đặc biệt nhân vật "thị", cái đói đã cướp đi tất cả. Không họ tên, tuổi tác, không gia đình, anh em. Không quê hương bản quán. Hình hài tiều tụy, xơ xác đáng thương. Áo quần "tả tơi như tổ đỉa". Thị "gầy sọp hẳn đi", khuôn mặt lưỡi cày "xám xịt", chỉ còn thấy hai con mắt. Con đường phía trước của thị là vực thẳm, là chết đói. Cái đói đã cướp đi của thị tất cả. Chị nghe Tràng nói "muốn ăn gì thì ăn", thấy anh ta vỗ vỗ vào túi khoe "rích bố cu", hai con mắt "trũng hoáy" của thị tức thì "sáng lên". Tình tiết thị cắm đầu ăn một chặp bốn bát bánh đúc, trông có vẻ thô lỗ, nhưng không đáng chê, trái lại rất đáng thương. Thị đang đói, thị đã nhịn đói nhiều ngày, thị cần được ăn, thị cần được sống. Kim Lân rất nhân hậu khi nói về thị, khi nói về sự đói khát của người nghèo.

Cái xóm ngụ cư càng về chiều "càng xơ xác, heo hút" nhà cửa "úp súp, tối om", những khuôn mặt "hốc hác u tối". Bữa cơm đón nàng dâu mới của bà cụ Tứ là một nồi cháo cám. Người con gái giữa trận đói như một thứ vứt đi, có thể "nhặt" được. Thị lấy chồng không một quả cau, không một lá trầu, chẳng có "quan tám tiền cheo, quan năm tiền cưới, lại đèo buồng cau". Về nhà chồng, đứng trước mẹ chồng, nàng dâu mới "khép nép", "cúi mặt xuống tay vân vê tà áo đã rách bợt". Tối tân hôn, "tiếng khóc tỉ tê" của những gia đình có người mới chết đói vọng đến thô thiết não nùng. Sáng tinh mơ tiếng trống thúc thuế dội lên từng hồi "dồn dập, vội vã". Bằng những chi tiết rất hiện thực, rất điển hình, Kim Lân đã thể hiện tình cảm xót thương, lo âu cho số phận của người nghèo khổ trước hoạn nạn, trước nạn đói đang hoành hành. Đáng quý hơn nữa, ông đã đứng về phía nhân dân, về phía người nghèo vạch trần và tố cáo tội ác của Nhật – Pháp bắt nhổ lúa trồng đay, bắt đóng thuế, bóc lột dân ta đến tận xương tủy, gây ra trận đói năm Ất Dậu làm hơn hai triệu đồng bào ta bị chết đói.

Truyện "Vợ nhặt" đã biểu lộ một tấm lòng trân trọng đối với hạnh phúc của con người. Cách kể của Kim Lân rất hóm hỉnh về tình huống anh cu Tràng nhặt vợ và những tình tiết xoay quanh nàng dâu mới. Chỉ một vài câu "tầm phơ tầm phào", Tràng đãi thị 4 bát bánh đúc thế mà hắn nhặt được vợ! Nhặt được vợ nhưng hắn cũng phải liều: "Chặc, kệ!". Hắn nghĩ thóc gạo này nuôi thân còn khó, lại còn "đèo bòng". Trên đường dẫn vợ mới nhặt được về nhà xin phép mẹ già, anh cu Tràng vui như mở cờ trong bụng. Kim Lân tả đôi mắt và nụ cười của anh con trai cục mịch này để làm nổi bật niềm hạnh phúc mới nhặt được vợ. Tràng "phởn phơ khác thường". Hắn "tủm tỉm cười nụ". Hai mắt "sáng lên lấp lánh". Có lúc cái mặt hắn "cứ vênh lên tự đắc với mình".

Hình ảnh Tràng và thị đi bên nhau trông "hay đáo để". Tràng khoe hai hào dầu, rồi cười hì hì, bị thị "phát đánh đét" vào lưng với câu mắng yêu: "Khỉ gió". Tràng nghển cổ thổi tắt phụt ngọn đèn con, bị thị mắng: "Chỉ được cái thế là nhanh. Dơ!". Những tình tiết ấy rất hay nói lên tình yêu mạnh hơn cái chết.

Cảnh mẹ chồng gặp nàng dâu mới thật vô cùng cảm động. Vượt qua phong tục tập quán ăn hỏi cưới xin, chẳng có dăm ba mâm, bà cụ Tứ thương người đàn bà xa lạ, thương con và thương mình, bà nhận nàng dâu mới: "Ừ thôi thì các con đã phải duyên phải kiếp với nhau, u cũng mừng lòng". Tình thương của bà mênh mông, bà nghĩ "Người ta có gặp bước khó khăn, đói khổ này, người ta mới lấy đến con mình. Mà con mình mới có vợ được…". Bà dịu dàng yêu thương gọi nàng dâu mới là "con". Lòng đầy thương xót, bà nói với hai con: "Năm nay thì đói to đấy. Chúng mày lấy nhau lúc này u thương quá…". Qua đó, ta càng hiểu sâu hơn cái lẽ đời. Nhân dân lao động nghèo khổ đứng trước tai hoạ, họ đã dựa vào nhau, san sẻ tình thương, san sẻ vật chất cho nhau để vượt qua mọi thử thách, hướng tới ngày mai với niềm tin và hi vọng: "Ai giàu ba họ, ai khó ba đời…". Người đọc cảm thấy ngọn đèn "vàng đục" chiếu sáng trong mái lều đêm tân hôn của vợ chồng Tràng là ngọn đèn hi vọng và hạnh phúc ấm no.

Bữa cháo cám đón nàng dâu mới là một chi tiết mang giá trị nhân đạo tiêu biểu nhất trong truyện "Vợ nhặt". Bà cụ Tứ gọi là "chè khoán… ngon đáo để". Bà tự hào nói với hai con là " xóm ta khối nhà còn chả có cám mà ăn đấy". Trong bữa cháo cám, bà nói toàn chuyện vui, chuyện sung sướng về sau này. Cảnh gia đình mẹ con vô cùng "đầm ấm hòa hợp" hạnh phúc. Sau này, vợ chồng con cái Tràng có thổ có những bữa cơm nhiểu thịt cá ngon lành hơn, nhưng họ khồng bao giờ có thể quên được bữa cháo cám buổi sáng hôm ấy. Vị cháo cám "đắng chát" mà lại ngọt ngào chứa đựng bao tình thương của mẹ. Kim Lân sống gần gũi người nhà quê, ông hiểu sâu sắc tâm lí, tình cảm của họ. Ông đã làm cho những thế hệ mai hậu biết cái đắng chát trong cuộc đời của ông cha, cảm nhận được cái hương đời, cái tình thương của lòng mẹ,… mà không một thứ cao lương mĩ vị nào có thể sánh tày?

Kim Lân đã dành những tình cảm tốt đẹp nhất, nồng hậu nhất về sự đổi đời của người dân cày Việt Nam. Mừng cho anh cu Tràng có vợ, bọn trẻ con tinh nghịch reo lên: "Chông vợ hài". Việc Tràng có vợ, dân ngụ cư xóm chợ cảm thấy "có một cái gì lạ lùng và tươi mát thổi vào cuộc sống đói khát, tăm tối của họ". Bà cụ Tứ vui sướng vì con trai đã có vợ, bà như trẻ lại, nhẹ nhõm, tươi tỉnh "rạng rỡ hẳn lên". Vợ Tràng trở thành người đàn bà "hiền hậu đúng mực". Tràng như từ một giấc mộng bước ra. Anh ngủ dậy cảm thấy "êm ái lửng lơ". Hạnh phúc đến quá bất ngờ. Việc hắn có vợ sau một ngày một đêm mà hắn "vẫn ngỡ ngàng như không phải".

Sự đổi đời còn được thể hiện ở cảnh vật. Mẹ và vợ Tràng đã dậy sớm, quét tước thu dọn lại nhà cửa, sân ngõ. Tiếng chổi quét sàn sạt. Hai cái ang nước được kín nước đầy ăm ắp. Đống rác mùn tung hoành ngay lối đi đã được hót sạch. Mẹ chồng, nàng dâu mới, con trai, ai cũng muốn góp phần sửa sang tổ ấm gia đình hạnh phúc. Họ không nghĩ đến cái chết mà hướng về sự sống, về hạnh phúc và sự đổi đời. Tràng cảm thây hắn đã "nên người", hắn thấy hắn có bổn phận phải lo lắng cho vợ con sau này!

Một chi tiết rất hay là vợ Tràng sau khi nghe tiếng trống thúc thuế đã báo tin ở mạn Thái Nguyên, Bắc Giang, người ta không nộp thuế, người ta phá kho thóc của Nhật chia cho người đói. Còn anh cu Tràng thấy trong óc mình "lá cờ đỏ bay phấp phới". Cách mạng sắp đến. Nạn đói sẽ bị đẩy lùi. Hình ảnh lá cờ đỏ cuối truyện không chỉ tô đậm giá trị nhân đạo mà còn tạo nên âm hưởng lạc quan đầy chấn động, như một dự cảm về ngày mai ấm no, hạnh phúc.

Hạnh phúc của Tràng và niềm vui của mẹ già tuy muộn mằn nhưng đáng quý và đáng trân trọng biết bao! cổ kim đống tây đã có ai nhặt được vợ? Cái đói do bọn Nhật, Pháp gây ra đã cướp đi tất cả tính mạng và phẩm giá con người. Một sự thật được khẳng định: niềm khao khát tình yêu và hạnh phúc, khao khát sống mạnh hơn cái chết. Cái vị đời ngọt ngào và tình người ấm áp đã tỏa sáng giá trị nhân đạo truyện "Vợ nhặt" mà ta trân trọng.

Phân tích giá trị nhân đạo sâu sắc trong truyện ngắn Vợ nhặt của Kim Lân – Bài số 2

Văn học bất cứ thời đại nào cũng muốn tồn tại và đứng vững trước thử thách khắc nghiệt của thời gian, thì đều phải bắt nguồn từ cuộc sống và phục vụ cho cuộc sống. Văn học nước ta thời kì 1930 – 1945 còn để lại nhiều giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo mà lớp lớp các nhà văn tạo nên chất liệu cuộc sống đầy biến động. Truyện ngắn “Vợ nhặt” của Kim Lân chính là một tác phẩm trong giai đoạn văn học ấy mang giá trị nhân đạo sâu sắc từ bối cảnh của một nỗi đau dân tộc – nạn dói khủng khiếp năm Ất Dậu. Giá trị nhân đạo ấy qua ngòi bút tài hoa, kĩ lưỡng cả đầy tâm huyết của nhà văn Kim Lân được hiện ra thật xúc động và sâu sắc.

Tấm lòng nhân đạo của nhà văn thể hiện trong tác phẩm của mình không chỉ toát lên từ sự cảm thông của nhà văn với nỗi đau khổ của những con người trong cơn khốn khổ mà còn hiện ra ở tấm lòng, phát hiện những khát khao cao đẹp, những tình cảm đáng quý giữa con người với con người.

Thực ra khi viết hoàn chỉnh truyện ngắn “Vợ nhặt”, thì Kim Lân đã trải qua nạn đói một thời gian. Tác phẩm được viết ra từ sự rút gọn tiểu thuyết “Xóm ngụ cư” và hơn thế còn được nhà văn sửa chữa kĩ lưỡng. Bởi thế đó là tác phẩm được chọn lọc từ sự chiêm nghiệm của bản thân, sự nghiền ngẫm suy nghĩ trong một quá trình. Do vậy, giá trị của tác phẩm càng được nâng cao bởi những gì sâu sắc mà nó chứa đựng.

Truyện được viết trong bối cảnh là một thảm họa của dân tộc. Với tư cách là một con người đã từng trải qua nỗi đau ấy, Kim Lân đã làm hiện lên nỗi đau của bao kiếp người khổn khổ khác bằng sự cảm thông sâu sắc. Dựng lên một bối cảnh rất thực, thực đến phũ phàng bằng những nét vẽ ghê rợn, Kim Lân đã ghi ấn tượng sâu sắc trong người đọc nhiều thế hệ tiếp theo. Không khí của nạn đói bao trùm khắp nơi từ con đường dẫn vào xóm chợ khẳng khiu vô hồn và cũng dường như kiệt sức vì đói, rồi mùi vẩn lên trong không khí là mùi gây của rác ẩm và xác người, mùi đốt đống rấm của những nhà có người chết. Âm thanh rùng rợn bao trùm cả thiên truyện là tiếng tỉ tê hờ khóc thật ảm đạm và thật ghê rợn. Tác giả đã đẩy cái ghê rợn ấy lên tới tột cùng khi mà để cho những hình ảnh về người sống nằm sát ngay hình ảnh về những cái thây nằm còng queo ngoài lều chợ, hai bên đường. Dường như ở nơi đây tử khí đang lan tràn khắp nơi, ranh rới giữa cái chết và sự sống thật mong manh. Sự sống luôn mấp mé bên bờ cái chết. Bởi thế, tác giả đã hai lần ví người sống mà lại “xanh xám như những bóng ma”.

Bối cảnh năm đói được Kim Lân làm hiện ra với tất cả cái ghê rợn tột cùng của nó. Những bối cảnh ấy lại được dựng lên bằng một ngòi bút tài năng không chỉ là một bản cáo trạng về tội ác của xã hội thực dân nửa phong kiến tàn ác, mà còn là nơi để tác giả gửi gắm bao cảm thông với số phận con người. Và hơn hết, điều này thực sự quan trọng, đó chính là từ bối cảnh nghiệt ngã ấy, tác giả đã phát hiện và viết nên bài ca không ngã lòng của những con người tưởng chừng như đều tuyệt vọng.

Điều đặc sắc nhất trong nghệ thuật viết truyện ngắn “Vợ nhặt” của Kim Lân chính là tình huống truyện đặc sắc. Tình huống truyện thể hiện trước tiên ở cách đặt nhan đề của tác phẩm “nhặt”, theo như chính Kim Lân giải thích đó là một hành động nhặt nhạnh, vu vơ một cái gì ít giá trị. Đối tượng của hành động nhặt thường là một đồ vật. Vậy mà “Vợ” lại được đặt vào vị trí một đồ vật ít giá trị đó. Tạo nên cái mâu thuẫn đó, tác giải đã thể hiện nỗi xót thương cho cái giá trị con người. Chỉ trong một bối cảnh đen tối dường kia thì con người mới trở nên mỏng manh và đáng thương như vậy. từ nhan đề của tác phẩm, ta không hề nhận thấy một sự mỉa mai hài hước nào của tác giả mà lại toát lên ở đó một nỗi niềm thương xót cho kiếp phận con người trong nạn đói, sự trớ trêu của số phận. Chính là “Vợ nhặt” không phải là “Nhặt vợ” nên mới càng xót xa. “ Nhặt vợ” chỉ là một hành động nhất thời, còn “Vợ nhặt” thì lại trở thành một loại vợ chỉ tồn tại trong cái hoàn cảnh khốn cùng ấy.

Tình huống truyện còn thể hiện qua việc nhặt vợ kia trong một bối cảnh xót xa thê thảm. Thường thì người ta lấy vợ lấy chồng trong gia cảnh khá giả. Người xưa có câu:

“Tậu trâu, lấy vợ, làm nhà

Trong ba việc ấy thật là khó thay”

Vậy mà ở đây, Tràng – nhân vật của truyện đã lấy vợ vào cái bối cảnh khổ đau và thê thảm. Việc lấy vợ này cũng đâu có giống lẽ thường, không phải là lấy vợ mà nhặt vợ. Nhưng dựng lên tình huống nhặt vợ như vậy, Kim Lân đã thể hiện được biết bao điều cao đẹp trong tấm lòng của ông dành cho con người.

Tấm lòng nhân đạo của Kim Lân đã giúp biến những việc nhìn bề ngoài tưởng chỉ là xót xa, trớ trêu thành khát khao cao đẹp của những con người đau khổ.

Tràng – một nhân vật vừa xấu trai, lại nghèo hèn, việc làm bấp bênh, có chút không bình thường. Cái dáng ngật ngưỡng ngay từ đầu tác phẩm đã toát lên tất cả sự đáng thương của con người. Với con người tưởng chừng việc kiếm tìm hạnh phúc chỉ là vô vọng thì Kim Lân đã dựng lên tình huống nhặt vợ rất đúng nghĩa của từ ấy đối với Tràng. Bởi lẽ nó rất dễ dàng, buông ra vài từ vu vơ, và đãi một người đàn bà bốn bát bánh đúc, sau một tiếng “chậc” đầy liều lĩnh, Tràng đã có vợ, y như một anh chàng tốt số đào hoa. Nhưng thực ra sâu xa hơn, Kim Lân đã nói lên cái số kiếp nhỏ bé của một con người như Tràng, vì chỉ có cái hoàn cảnh khốn cùng, Tràng mới lấy được vợ, mới có vợ. Đối tượng của động từ “ nhặt” kia lại là một phụ nữ nghèo khổ. Cả một con số không to tướng bao trùm lên chị: không gia đình, không tên tuổi, không tiền, không sắc. Người đàn bà gày gò xấu xí ấy lại còn “chao chát” “chỏng lỏn”. Chịu theo không về làm vợ người đàn ông xa lạ, điều ấy làm sao có thể giải thích? Đó trước tiên chỉ có thể là sự chạy trốn cái đói, nhưng sâu xa hơn, Kim Lân đã phát hiện khát khao rất người, rất cao đẹp ở hai con người ấy. Đó là hi vọng, khát khao có một cuộc sống gia đình. Người phụ nữ ấy dù có đanh đá, chao chát, chỏng lỏn đi chăng nữa, hoàn toàn không phải vì xấu xa, mà chỉ vì đói. Tấm lòng nhân đạo cao cả của Kim Lâm đã phát hiện ra điều này để vượt qua sự khinh bỉ đến bến bờ của cảm thông và yêu thương.

Hai con người đến với nhau bởi khát khao hạnh phúc gia đình. Đó là một khát khao đáng được trân trọng.

Cuộc hôn nhân này được nhìn một cách khá toàn diện từ đôi mắt từng trải và nhân hậu của bà cụ Tứ – mẹ Tràng. Sau bao nỗi niềm buồn vui lẫn lộn, lo lắng cho các con trong cơn bĩ cực thì tất cả còn lại là quan niệm “người sống hơn đống của” của dân tộc Việt Nam. Bà đã nhen lên niềm hi vọng cho con cháu bằng nỗi lòng bao dung.

Những con người đó đã đến với nhau để làm nên một gia đình. Khát khao sống trong tình thương luôn là khát khao bất diệt của con người tạo cho con người sức mạnh để bước qua ranh giới đói khát và cái chết. Thực sự là trên đời này đã không có con đường cùng.

Trong buổi sáng, sau hôn lễ đặc biệt ấy một khung cảnh rạng rỡ đến với mỗi con người, dù xung quanh còn rập rờn bóng dáng của cái chết. Điều quan trọng hơn là sự thay đổi trong tâm hồn của mỗi con người. Họ đã được sống đúng là một con người.

Kim Lân đã phát hiện ra khao khát của những con người cùng khốn, trân trọng và làm cho nó trở nên thiêng liêng. Hình ảnh một gia đình, tuy vẫn phải chịu cái đắng chát của miếng cám, nhưng bù lại là hình ảnh của lá cờ sao vàng đã kịp gieo mầm hi vọng cho những cảnh đời khốn cùng kia.

“Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài”. Cả cái tài và cái tâm đã làm nên một tác phẩm có giá trị của Kim Lân.

Nhà văn Nga Nicolai trong “Thép đã tôi thế đấy” đã viết: “Hãy biết sống cả khi cuộc đời đã trở nên không thể sống được nữa”.  Tấm lòng nhân đạo của Kim Lân đã cảm thông và trân trọng những khát khao sống cháy bỏng của con người để thắp lên ngọn nến của tình yêu thương giữa bóng tối bao trùm của số phận và cuộc sống khắc nghiệt. Tình cảm nhân đạo lớn lao của nhà văn đã làm nên giá trị nhân đạo sâu sắc của tác phẩm. Chính nhờ giá trị nhân đạo này mà tác phẩm sẽ còn trường tồn cùng sự nghiệp văn học nước nhà.

Phân tích giá trị nhân đạo sâu sắc trong truyện ngắn Vợ nhặt của Kim Lân – Bài số 3

Từ khóa tìm kiếm

• Phân tích giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo trong truyện hài đứa trẻ